Korzystanie z dzieł obu pisarzy zdradza studyum, umieszczone w Dzienniku Literackim r. 1862. (Nr. 64 — 67) Adam Pajgert drukuje w tem piśmie szereg artykułów pod ogólnym tytułem: „Słowo o dramacie .
Zadanie swoje wyraża autor w sposób następujący: „Celem mego studyum jest wykazanie ogólnych prawideł dramatu, jakie się pod wpływem Szekspira wyrobiły na Zachodzie“. Wypowiadane sądy tu i ówdzie objaśnia rozbiorem arcydzieł angielskiego poety.
Przedewszystkiem odróżnia dram at grecki od nowożytnego, który nazywa, to chrześcijańskim, to Szekspirowskim. Istotą chrześcijańskiego m a być „charakter i samodzielne jego działanie, ściągające odpowiedzialność moralną, greckiego zaś — bierność“. Tłumacząc w ciągu dalszym, co rozumie przez wyraz „działanie“, tak rzecz tę rozjaśnia. „Charakter dramatyczny przedstawia się w stanie silnego uczucia lub namiętności, która rosnąc nad miarę, rozsadza bohatera, wprowadzając go w kollizye ze światem zewnętrznym i moralnemi prawami społeczeństwa“. Ten to „również niezmienny i nieubłagany porządek świata społecznego zastępuje w tragedyi Szekspira fatum greckiego dramatu“.
Tę charakterystykę i to odróżnienie nowoczesnej tragedyi od starożytnej spotykamy u Kreussiga. N a ideę zaś „nieubłaganego porządku świa-
słowem poeta nie daje swego głosu na postawienie go u szczytu, gdyż widzi w nim brak syntezy, harmonii, idei boskiej. Schillerowi natomiast, z którego nie wynosi się, jak z Szekspira, „tak się stało“, a „tak się stanie“, który „nie dodawał ludzi jednych do drugich, jak ziarnka piasku“ czem grzeszyć ma Szekspir, a „zlewał je z sobą, jak świata promienie“ oddaje palmę pierwszeństwa. (Pogląd ten poety umieszczamy na tem miejscu, nie wiąże się on bowiem niczem z wpływem Gerwinusa, który obecnie wykazujemy).
