animaux“ podaje nam w tym przedmiocie cały szereg ciekawych przykładów.
Wogóle między rokiem 1120 a 1741 wydano we Francyi przeciwko rozmaitym gatunkom zwierząt, począwszy od osła aż do szarańczy, 80 wyroków śmierci lub ekskomuniki.
Tak w r. 1120 biskup z Laons rzucił klątwę na liszki i myszy za szkody, które one wyrządzały polom okolicznym. W roku zaś 1356 jedna z bardziej żarłocznych przedstawicielek nierogacizny we Francyi została skazana na ścięcie mieczem za pogryzienie na śmierć dziecka. Ponieważ zaś uszkodziła ona ramię i część głowy swojej ofiary, przeto i jej odcięto, najprzód jednę nogę i poraniono twarz, — „le visage,“ jak to wyraźnie zaznacza dokument francuzki.
Nie brakło także i innych kar, wymierzanych na zwierzęta w owej szczęśliwej epoce, w której człowiek nie uważał jeszcze odpowiedzialności prawnej za swój wyłączny przywilej. Tak jeżeli w r. 1405 skazano jakiegoś wołu na śmierć „pour ses démérites,“ to znów w r. 1499 wysłano innego wołu do robót ciężkich „pour avoir par furiosité occis un joine fils de 14 a 15 ans.“ A znów ta sławna sentencya z r. 1516 Jana Milon oficyała biskupiego w Froyes, która nakazuje liszkom wyprowadzić się w ciągu 6 dni z miasta Villeneuve pod karą ekskomuniki, lub ta inna sentencya magistratu w Bazylei, która skazuje na spalenie żywcem koguta „pour avoir fait un oeuf,“ czyż to nie przepyszne ilustracye tego stosunku idealnej równości, który niegdyś w przekonaniu człowieka zachodził między jego moralnością a etyką zwierzęcą i o którego zerwanie Dr. Lacassagne obwinia tak ciężko Kartezyusza i filozofów XVIII-go wieku.
Niedokładną jednak byłaby charakterystyka tego stosunku, gdybyśmy pominęli tutaj jeden proces karny, który miał miejsce we Francyi w r. 1530 przeciwko szczurom biskupstwa Autun. Zasługuje on na szczególną uwagę, raz dlatego, że jego opis znajduje się w dziele bardzo poważnym Jakóba de Thou a mianowicie w jego „Historyi,“[1] powtóre dlatego, że jako obrońca występował w nim poraz pierwszy Chassanée, głośny potem adwokat i prezes parlamentu w Prowancyi.
Otóż między rokiem 1522 a 1530 szczury miały się tak rozmnożyć w okolicy miasta Autun i tyle szkód wyrządzać w polach, że zaczęto na seryo obawiać się głodu. Zarządzono najprzód przeciwko tym zwierzętom zwykłe środki ludzkie, kiedy te jednak nie skutkowały, podano prośbę do oficyała biskupiego o rzucenie na nie klątwy. Oficyał
- ↑ Historia mei temporis ad ann. 1550.
