Strona:Eliza Orzeszkowa w literaturze i w ruchu kobiecym.djvu/20

psychologię duszy chłopa w powieści „Cham“, życie jego w „Nizinach“, „Dziurdziowie“, „W zimowy wieczór“, a także w „Bene nati“.
 Miasto, w sferach urzędniczych: „Zygmunt Ławicz i jego koledzy“, proletaryat miejski z jego moralną i materyalną nędzą w powieściach: „Jędza“, „Sylwek Cmentarnik“, „Widma“; zaś sfera żydowska, stanowiąca całą grupę znakomitych powieści Orzeszkowej, znalazła w nich nietylko swe trafne odbicie, ale wysoce humanitarny punkt ujęcia, w oświetleniu ogólnoludzkich ideałów. Po drobnych utworach, jak: „Silny Samson“, „Daj kwiatek“, „Gedali“, mamy tu powieść: „Eli Makower“, oraz znakomite studyum powieściowe, które odrazu zdobyło sobie wielki, a zasłużony rozgłos: „Meir Ezofowicz“.
 Powieści na tle dziejów antycznych stanowią cykl oddzielny: „Mirtala“, poetyczny obraz cierpień ludu żydowskiego za cezarów Romy; „Czciciel potęgi“, tragizm upadku wyznawcy potęg materyalnych; „Westalka“, apoteoza boskich pierwiastków w człowieku.
 Życie naszej drobnej szlachty zagonowej, maluje nam po mistrzowsku Orzeszkowa w dwu powieściach: „Bene nati“ i „Nad Niemnem“. W pierwszej mamy starcie się dwóch żywiołów: chłopskiego i drobnoszlacheckiego, świetnie uchwycone podobieństwa, różnice i kontrasty tych obu sfer.
 Powieść „Nad Niemnem“, ten znakomity utwór Orzeszkowej, wkracza już w sferę arcydzieł litera-