dniemi ludami i z monarchją perską. Żydzi, którzy pod wodzą Zorobabela wrócili do swej ziemi, należeli przeważnie do pokoleń Judy i Benjamina. Otrzymawszy od Cyrusa (594 r.) pozwolenie, zaczęli odbudowywać świątynię i mury (obronne) Jerozolimy. Sąsiedzi ich: filistynowie, arabowie, ammonici, usiłowali skłonić ich napowrót do bałwochwalstwa; lecz najwięcej dali się im uczuć samarytanie, w odwecie za to, że nie zostali dopuszczonymi do współudziału w budowie świątyni. Ci, szczególniej po śmierci Cyrusa (529), przez przekupionych urzędników perskich, przez fałszywe doniesienia, jakoby żydzi w buntowniczych celach fortyfikowali swoją stolicę, wyjednali wreszcie zakaz prowadzenia dalej budowy (I Esdr. 4, 1..). Wprawdzie Darjusz Hystaspesów zakaz ten zniósł (519) i, dzięki jego szczodrobliwości, świątynia w ciągu lat 4 niespełna stanęła (r. 516; ob. I Esd. 5, 1. — 6, 15): lecz gdy pierwszy zapał żydów przeszedł, a potém nastały w państwie Perskiém zaburzenia [1], mury miasta nietylko się nie podniosły, ale, owszém, i te, które były, może w skutek czasu, albo przez przeciągających na różne wyprawy persów, albo przez wrogich sąsiadów (samarytan, arabów, filistynów, ammonitów) do reszty na nowo zburzone zostały, bramy popalone (II Esd. 1, 3. 2, 3). Nadto, Palestyna leżała w takim punkcie, że armja, udając się często na wyprawę pko Egiptowi, Azji mniejszej, Grecji, jeśli nie przez nią koniecznie, to przynajmniej pod jej granicą przechodziła, w skutek czego na żydów, oprócz zwykłego poboru ludzi na wojnę, spadał ciężar dostarczania bydła, paszy i żywności dla licznych szeregów (Artaxerxes ok. r. 448 prowadził armję 200,000), jako też okrętów do przejazdu morzem (do Egiptu i Grecji). Łatwo sobie wyobrazić, jak przy takim stanie rzeczy mieszkańcy Judei do ostatniej prawie nędzy zostali doprowadzeni. Za nędzą materjalną musiała pójść i moralna: zamożniejsi na wielką skalę prowadzili lichwę; biedniejsi, gdy już wszystko na podatki, na liwerunki dla wojska, na żywność dla siebie pozastawiali, dzieci swoje sprzedawali w niewolę; matki własne córki wydawały na nierząd; święcenie szabatu, zachowywanie zakonu poszło w niepamięć i t. p. W takim to czasie przybył pierwszy raz (445 r.) w charakterze namiestnika perskiego do Judei Nehemjasz (ob. tej Enc. V 209..). Wziął się on gorliwie i zręcznie do dzieła: mimo licznych przeszkód, mury miasta w ciągu dni 52 postawił (II Esd. 6, 15) i społeczeństwo żydowskie pod względem moralnym i religijnym zreformował. Po 12 latach, gdy Nehemjasz musiał wrócić do Persji (433), świeżo przywrócony porządek na nowo upadł (II Esd. 13, 4...): kapłani opuścili się w służbie Bożej, szabat gwałcono; ammonici i moabici, z którymi pod żadnym warunkiem żydom łączyć się nie było wolno (Deut. 23, 3—7), osiedli w Jerozolimie; arcykapłan Eliasib oddał krewnemu swojemu Tobjaszowi ammonicie pewną część zabudowań przy świątyni i, zdaje się, zarząd nad dochodami
- ↑ Wojna Darjusza Hystaspesowego z grekami, zokończona klęską pod Maratonem (491); przygotowanie odwetu za nią, powstanie Kambyzesa w Egipcie i śmierć Darjusza (486); za Xerxesa (486—465) wojna z Egiptem, na którą powołano wszystką młodzież z całej monarchji Perskiej; wojna z grekami; za Artaxerxesa Długorękiego (465—424); powstanie w Egipcie, pko któremu, gdy jedna wyprawa się nie powiodła (459), wysłano drugą (457) i t. d.
