kierunku zrobiła. Nawiasowo zaznaczymy, że również z ksiąg Nowego Zakonu nie zachował się ani jeden oryginał, że trzy najstarsze zbiory rękopisów (w Watykanie, w Londynie i w Petersburgu) są odpisami pochodzącemi z IV w. naszej ery, że żyjący mniej więcej w tym czasie twórca Wulgaty św. Hieronim bardzo biadał nad ich stanem chaotycznym i nad samowolą przepisywaczy, dążących do uzgodnienia tekstów różnych autorów, że żyjący w II w. biskup Papias, wielka ówczesna powaga w świecie chrześciańskim i dotąd przez kościół katolicki czczona, odzywał się o wszystkich ewangielistach w sposób bardzo ujemny, stawiając wyżej ustną tradycyę, że wreszcie wszystkie teksty kanoniczne są napisane greczyzną, przepełnioną judaizmami. Wzmianki o Chrystusie lub Chrestosie znajdujemy u Tacyta i Swetoniusza, u Józefa Flaviusza i w Talmudzie. Pisma chrześciaństwu przeciwne zostały przez żarliwą sektę wytępione, jak np. pisma Kelsosa, żyjącego w II w. naszej ery za czasów Hadryana; jego »Księgę prawdy« odbudował po części z polemizującego z nim Origenesa dr. Keim z Zurychu. Kelsos przedstawia historyę Jezusa w zupełnie odmiennem świetle. Na nim też oparł swe ciekawe studyum Gustaw Lejeal »Celse et Jésus« (w L’humanité nouvelle«, luty 1898, VIII str. 170) oraz »Histoire naturelle de Jésus« (tamże, styczeń 1899), następnie Auguste Dide w »La fin des religions« (L’anti-évangile de Celse, str. 162) i inni.
Anglicy, Francuzi i Niemcy zrobili w tym kierunku niesłychanie wiele, jeżeli nie wszystko. U nas niestety prawie nikt nie zajmuje się podobnemi badaniami[1]. Inte-
- ↑ Pomijając pisma naszych teologów, do których istotnie stoso-
