Strona:F. Antoni Ossendowski - Puszcze polskie.djvu/220

Łomżyńskiej i Giełczyńskiej, w lesie Wąsowskim i w borze Czerwonym. Mieszkała tu w zamku samotna, zadumana wdowa Anna Jagiellonka, a gościli w Łomży — Zygmunt August, Bona i August II. Potężna to była twierdza, broniąca Mazowsza przeciwko Krzyżakom i Litwie. Kasztelan Tulny pod murami Łomży śmiercią bohaterską przypłacił zwycięstwo nad Zakonem w r. 1410, a „drogę krzyżacką“ pamiętają ludzie aż do dnia dzisiejszego. Po wygaśnięciu linji mazowieckiej gród ten zaczyna podupadać; Tatarzy, kozacy Nalewajki, ogień i powodzie to przyczyny jego powolnego konania. Miasto utraciło dawne przywileje i nadania, bo spalił je zdrajca, partyzant Nalewajki — Franek Obłom — mieszczuch warszawski, który podawał się za rotmistrza chorągwi królewskiej — Jakóba Sułkowskiego. Mieszkała tu też czarownica, Barbarka Królka, która, jak głosi podanie, urok rzuciła na Zygmunta Augusta i zgładziła dwie królowe — Elżbietę i Barbarę Radziwiłłównę. Gdy wpadła wkońcu w ręce burmistrza wizneńskiego i została skazana na śmierć, sprowadziła na kraj zarazę morową, lecz burmistrz nie uląkł się i „czarcią babę“ spalił. Opaliński i Czarnecki ścierali się tu ze Szwedami w r. 1658. Starostowie łomżyńscy surowością i wyzyskiem zmusili Kurpiów do powstań w r. 1711 i 1733, co znów odbiło się fatalnie na losach miasta. Gdy w r. 1795 przeszło ono we władanie Prus, — pozostawały w niem tylko gruzy i ruiny, a poza kościołami nic nie mówiło o minionej świetności tego najpierwszego z miast starego Mazowsza. Najstarszy kościół farny o pięknych sklepieniach gotyckich, marmurowej posadzce, grobowcach, wspaniałym ołtarzu i kracie roboty snycerskiej odbudowano po pożarze w r. 1696-ym. Na wieży kościelnej — dawnej baszcie zamkowej — przechował się pęknięty dzwon św. Michała, odzywający się, jak twierdzą staruchy, Skan zawiera grafikę.