Strona:Gabrjela Zapolska-I Sfinks przemówi.djvu/132

mat, przeprowadzony w sztuce. Dawna publiczność lubiła, aby za nią myślano i godziła się na owego rezonera. Dzisiaj widz chce widzieć samą akcję, same fakta, tak zestawione i zgrupowane, a autor musi ukryć się za kulisami, milczeć i tylko pozwolić widzom przyjmować wrażenia.
 I na tem polega teraz kunszt autorów, aby te wrażenia były tak umiejętnie dobrane, ścieniowane i ustawione, aby wyraziły to, co on pragnie, napozór bez jego udziału. To ma w sobie „Dama kameljowa“. Tam nikt nie mówi o rehabilitacji kobiety upadłej, a przecież siłą faktów wiemy, że o to, a nie o co innego w tej sztuce autorowi chodzi. Pan Alfons wykazuje męską frymarkę zapomocą małżeństwa i choć w obecnej chwili ten mąż idealny, przeciwstawiony szubrawcowi, wydaje nam się cokolwiek naiwny i śmieszny, to istnieje duża siła w kompozycji tej sztuki, niezwykły, potężny rozmach w założeniu i to energiczne wtrącenie niejako widza w pełny dramat bez uprzednich wahań się i przygotowań. — Dumas pisał komedie tak zwane „obyczajowe“, ale ponieważ najczęściej, porwany jakąś trapiącą społeczeństwo raną, obmyślał pierwej swoją tezę, a potem do niej dorabiał ludzi — czynił ze swych sztuk nerwowe, nierówne dzieła.
 Czuć było podkład tragiczny wielki — szkielet, zbudowany ręką olbrzyma — reprezentowany przez sztuczne postaci, robione na urząd, dopasowywane do przewodniej myśli. Przytem Dumas, biorąc jakąś jednostkę, opracowywał ją tak troskliwie, a mimo to powierzchownie, że zamiast dać przeciętnego człowieka, tworzył wyjątek i tem chybiał celu. Bo to są obyczaje nie ogółu, ale jakiejś jednostki i to wytworzonej w fantazji autora — tak wytworzonej, że już nie miała nic z prawdą wspólnego. Niemniej przeto Dumas jest jedynym autorem przed epoką Becque’a, który tworzył sztuki głębokie, myślące i często nawet swemi napozór paradoksami, oddawał przysługi społeczeństwu. Bo ktoś, niechcący czytać traktatu o jakiejś poważnej kwestji, wysłucha tę samą kwestię w teatrze; podaną mu ze sceny w formie