Strona:H. Poincaré-Nauka i Hypoteza.djvu/196

 Rozumiemy przeto, że Helmholtz zapragnął znaleść coś innego.
 Helmholtz odrzuca hypotezę podstawową Ampère’a, głoszącą, że działanie wzajemne dwu elementów prądu sprowadza się do siły skierowanej wzdłuż prostej, która je łączy.
 Przypuszcza on, że element prądu nie ulega działaniu jednej siły, lecz siły oraz pary sił. Przypuszczenie to było przedmiotem słynnej polemiki pomiędzy Bertrandem a Helmholtzem.
 Helmholtz zastępuje hypotezę Ampère’a przez następującą: dla dwu elementów prądu istnieje zawsze potencyał elektrodynamiczny, zależny jedynie od ich położenia i oryentacyi, i praca sił, z jakiemi elementy te działają wzajemnie na siebie, równa się zmianie tego potencyału. Tak więc Helmholtz w takim samym stopniu, jak Ampère, nie może się obyć bez hypotezy; tym się wszakże różni od swego poprzednika, że swoją hypotezę formułuje wyraźnie i jawnie.
 W wypadku prądów zamkniętych, jedynym dostępnym dla doświadczenia, obie teorye zgadzają się ze sobą; we wszystkich innych wypadkach zachodzi między niemi różnica.
 Naprzód, wbrew temu co przypuszczał Ampère, siła, której zdaje się ulegać część ruchoma prądu zamkniętego nie taka sama, jaką byłaby siła, działająca na tę część ruchomą, gdyby była ona odosobniona i stanowiła prąd otwarty.
 Powróćmy do obwodu C′, o którym mówiliśmy wyżej i który składa się z drutu ruchomego αβ, ślizgającego się po drucie nieruchomym; w jedynie urzeczywistnialnym eksperymencie część ruchoma αβ nie jest odosobniona, lecz wchodzi w układ obwodu zamkniętego. Gdy przenosi się ona od AB do A′B′ potencyał elektrodynamiczny całkowity zmienia się dla dwu przyczyn: 1° otrzymuje on pewien przyrost, dlatego, że potencyał A′B′ względem obwodu C nie jest taki sam jak potencyał AB; 2° otrzymuje drugi przyrost, dlatego, że trzeba go zwiększyć o potencyały elementów AA′ i B′B względem C.