Strona:H. Poincaré-Nauka i Metoda.djvu/222

maczyć podstawowe definicje. Wszędzie widzieliśmy rolę, jaką odgrywa intuicja i zmysł uogólnienia, bez którego każde z tych trzech, że tak powiem, pięter matematyki byłoby skazane na bezsilność.
 I nawet w dowodzie matematycznym logika nie jest wszystkim; prawdziwe rozumowanie jest istną indukcją, pod wielu względami różną od indukcji fizycznej, lecz podobnie jak ta, postępującą od rzeczy szczególnych do ogólnych. Wszystkie wysiłki, przedsiębrane w celu obalenia tego stanu rzeczy i sprowadzenia indukcji matematycznej do reguł logiki, zakończyły się niepowodzeniami, źle ukrytemi używaniem języka niedostępnego profanom.
 Przykłady, które zaczerpnąłem z nauk fizycznych, ukazały nam rozmaite wypadki faktów o wielkiej wydajności. Eksperyment Kaufmanna z promieniami radu dokonywa jednoczesnego przewrotu w Mechanice, Optyce i Astronomji. Dlaczego? Bo w miarę rozwoju tych nauk poznaliśmy lepiej łączące je związki, i w następstwie zarysowały się przed niemi jakgdyby ogólne kontury nauki powszechnej. Istnieją fakty wspólne kilku naukom, które wydają się źródłem wspólnym systemów wód, rozchodzących się w rozmaitych kierunkach, podobne do owego węzła saint-gotardzkiego, z którego wychodzą wody, zasilające cztery różne koryta rzek.
 Pozwala to nam dokonywać wyboru faktów z większą przenikliwością niż nasi poprzednicy, którzy uważali te koryta za odrębne i oddzielone nieprzebytemi przegrodami.
 Wybierać trzeba zawsze fakty proste, zpośród nich zaś należy dawać pierwszeństwo faktom, leżącym u takich gotardzkich węzłów, jak wspomniany powyżej.
 Nawet wówczas, gdy między poszczególnemi naukami niema bezpośredniej łączni, jedna może wspomagać drugą światłem analogji. Kiedy badano prawa, którym ulegają gazy, wiadomo było, że stoi się wobec faktu o wielkiej wydajności; a przecież oceniano tę wydajność jeszcze niżej jej wartości, gdyż gazy przedstawiają z pewnego stanowiska obraz Drogi Mlecznej, i fakty, które wydawały się interesującemi jedynie