Strona:Helena Mniszek - Verte T.2.djvu/67

to też ogólnie po ludzku nie sądzę, ale po mojemu, ot, jak w pani coś siedzi, to prawda ale coś bardzo smutnego w znaczeniu psychicznym, jakaś męka. I o ile natura pani, jej dusza, gdyby w niej była radość, mogłaby wydać z siebie dużo dobrego i pożytecznego o tyle z tym smutkiem może się nawet stać złą, bo to silne, to przeistacza człowieka, to boli, to nuda i taj neszczastje — dokończył po małorusku.
 — Jaki pan ma rozum, jaki pan dobry — zawołała Gorska żywo.
 — Kudy mnie do rozumu, kudy do dobrego, hołubko. Ja tylko zaliczam się do takich ludzi, którzy umieją bezstronnie, cierpliwie patrzeć a język ich nie swędzi i dlatego, zanim język zdąży ochlapać, to najpierw oczy głęboko wnikną, poznają i... wytłómaczą. — Znam takich ludzi, a szczególnie kobiety, lale, puste jak wydrążone tykwy, płytkie jak miski do lukru, które nie czytują książki jako takiej, lecz zajrzą, co jest na końcu, w środku i na początku i już mają dosyć, byle wyłowić czy Numa wyszła za Pompiljusza, a najwyżej jeszcze jaką miała suknię do ślubu. I finis. Akcja, psychologja, idea, styl książki nic ich nie obchodzi, to dla nich za głębokie. Otóż takie lale lub fryce sądzą ludzi zupełnie tak samo, jak czytają książki, powierzchownie; szukają w człowieku nie treści i ducha ale fabuły, imponuje im oprawa danego osobnika, taksamo jak okładka książki, nie zaś jego psychika.
 — I na takich podstawach najłatwiej krytykować — mówiła Elża zamyślona. — Tymczasem tak zwana opinja ludzka jest bardzo stronna i bezwzględna. Mało jest tej prawdziwej poważnej opinji, gdyż ludzie zrobili z niej małostkową „olewinję“ i niezasłużoną „opiewanję“ i te stosują do mody.
 — Słusznie, pani, bo największy gad, to język ludzki, najzjadliwszy, kiedy się jemu nie powie prrrr... przed czasem, tedy już jak się rozszczeka, oho, i nie wstrzymasz. Ale jest i na niego obroża, a to taka właśnie, jak kto pierwszeństwo daje oczom i myśli, wtedy język nie swędzi a rozum działa.
 — Żeby to wszyscy ludzie postępowali podług pańskiego systemu, byłoby lepiej.
 — Kto nie jest, hołubko, z tabunu ludzi, ten inaczej nie potrafi.
 — A jednak i pan potępiłby... naprzykład... egoizm.
 Poberezki pomyślał chwilę.
 — Niewiadomo, pani, zależy jaki, jak zrozumiany. Czasem szczerość i prawdę nazywają ludzie egoizmem, kłamstwo zaś i fałsz altruizmem. Dziękuję za taki altruizm, wolę jak ktoś jest szczerym zbrodniarzem nawet, niż fałszywym dobroczyńcą. Bądź ty sobie egoistą, skoro idziesz tam, gdzie cię woła prawda, a jeśli altruizm swój budujesz na kłamstwie, tedy bywaj zdrów i nikomu on na dobre nie wyjdzie.
 — Ach, jaką pan ma świętą rację!