Strona:Henryk Bereza - Sztuka czytania.djvu/286

najnowszej literatury polskiej. Opowiadanie tytułowe na przykład kojarzy mi się w większym stopniu z „Romantycznością“ Kazimierza Brandysa niż z modernistyczną filozofią sztuki. Świetne opowiadanie „Krzyk w próżni świata“ ma dla mnie wyraźniejsze związki z filozofią moralną Camusa niż z filozofią świętości Bernanosa. A nie da się zaprzeczyć, że Camus w większym stopniu niż Bernanos uczestniczy we współczesnym polskim życiu umysłowym i w polskiej literaturze. Także stylistycznie odszedł Zawieyski bardzo daleko od modernizmu, a zwłaszcza tak znamiennej dla jego wcześniejszej twórczości Żeromszczyzny. W „Romansie z ojczyzną“ odnajdzie się zaledwie jakieś nie wytrzebione pozostałości emfatycznego stylu Żeromskiego.
 Idea przewodnia zbioru opowiadań Zawieyskiego mieści się w filozofii obowiązku moralnego i filozofii winy. To są tereny, które tradycyjnie penetrowała myśl chrześcijańska, ale nie ona je odkryła i jej nie przynależy prawo wyłączności w tym zakresie. Zawieyski z całą pewnością uznaje w tym zakresie argumentację chrześcijańską i katolicką. Fakt pozostaje faktem, że w opowiadaniach „Romansu z ojczyzną“ do niej się nie ucieka. Rozumiem to w ten sposób, że pisarz szuka jak gdyby szerszej niż katolicyzm płaszczyzny porozumienia między ludźmi. Uznaje jak gdyby, że taka płaszczyzna istnieje i to właśnie na gruncie powszechnych ludzkich postulatów etycznych. Innymi słowy domyślam się u Zawieyskiego tych intencji, które dostrzegano w działalności papieża Jana XXIII. Nie trzeba być katolikiem, żeby uczestniczyć w dramacie moralnym Róży Zborskiej z opowiadania „Prawdziwy koniec wielkiej wojny“. Walor etyczny decyzji lekarki, która zdecydowała się na śmierć wraz ze swymi podopiecznymi w opowiada-