Strona:Henryk Sienkiewicz - Publicystyka tom V.djvu/194

ryczne Kubali, autora znanego już z prac dawniejszych. Seria pierwsza Szkiców zawiera obrazy z czasów Jana Kazimierza i wojen kozackich. Na początku znajdujemy barwne opowiadanie o dziecinnych latach i młodości Jana Kazimierza, o jego podróżach, niewoli we Francji, stosunkach z rozmaitemi dworami, a na koniec o pobycie u jezuitów w Rzymie. Nie godzimy się może na punkt wyjścia p. Kubali, który twierdzi, że kluczem do zrozumienia charakteru człowieka jest jego młodość, w tem znaczeniu, że grunt ludzki pozostaje jednaki. Okoliczności mogą złożyć się w ten sposób, charakter tak wzmocnić, wyrobić, a zatem i zmienić, że dalszy ciąg życia wytwarza z danego człowieka całkiem prawie inną istotę. Nieraz może stanowić nawet o takich przemianach i pojedyńczy wypadek, a w ogóle duch ludzki podlega rozwojowi bądź ujemnemu, bądź dodatniemu, który zmienia nie tylko kształt ducha, ale i jego treść, do wysokiego stopnia. Dowodów na to historia dostarcza aż nadto, a prócz takich przykładów, jak Henryk V angielski, przykładem może być i sam Jan Kazimierz. Zmienny, lekkomyślny, mało przewidujący, chciwy znaczenia i bogactw, a zarazem samolubny młodzieniec, mało podobny jest do tego poważnego monarchy, który pod koniec zawodu, patrząc jasno i daleko w przyszłość, mówił: Utinam sim falsus vates!...
 Pomimo jednak tego punktu wyjścia, musimy oddać sprawiedliwość całej pracy, która naprzód jest gruntowną, bo na licznych źródłach opartą, a po wtóre niezmiernie obrazową. Młody królewicz