Strona:Ignacy Radliński - Apokryfy judaistyczno-chrześcijańskie.djvu/113

jednakże pod koniec ery starożytnej i na początku nowożytnej, to drugie znaczenie, nie obalające zresztą pierwszego, lecz po prostu, jako wynik jego naturalny, zwycięża i nawet w dwojakim sposobie bywa rozumianem
 Chodził Enoch z Bogiem, więc z Bogiem przestawał, obcował, porozumiewał się. Cóż przedewszystkiem mogło być przedmiotem takowego porozumiewania się? Oto niechybnie stan świata. Enoch od Boga dowiadywał się tajemnic wiedzy.
 Lecz ku czemu skierowaną była wiedza ludzka w świecie starożytnym; co posiąść ona wówczas pożądała?
 Stan obecny nauk historycznych, wskutek odkryć na polu archeologii, pozwala, dostarczając nowych danych, na porównywanie człowieka starożytnego z nowożytnym i do niespodziewanych na pozór doprowadza wyników.
 Okres dziejowy w istnieniu ludzi na ziemi rozpoczął się wtedy, gdy człowiek, tworząc zapasy, zdołał zapobiegać głodowi, oczekującemu go nazajutrz, gdy posiadł własność, utworzył rodzinę i państwo, gdy nietylko wzbogacił mowę wyrazami oderwanemi od współczesnego zjawiska, ale nauczył się ją utrwalać w znakach piśmiennych. Od czego rozpoczęły się dzieje, to samo widzimy po upływie kilku, czy też kilkunastu tysiącoleci ich rozwoju. Więc sposób życia i bieg spraw codziennych, wynikający wogóle z potrzeb ludzkich i usposobienia, nie stanowi głównej różnicy pomiędzy człowiekiem starożytnym i nowożytnym. Potrzeby te bowiem są stałe a usposobienia, nawet na obu krańcach okresu dziejowego, są jednakie. Jednakże okres dziejowy, który zmienił pod wpływem pracy i działalności ludzkiej powierzchnię ziemi, nie mógł wpłynąć nie pozostawiając tylko na samym człowieku żadnego śladu swego trwania długiego. Różnica pomiędzy człowiekiem starożytnym a nowożytnym zachodzi, nawet wielka. Stanowi zaś ją obszar dostępny dla obu wiedzy, oraz wynikające z tego obszaru same zapatrywanie się człowieka na jej istotę i zadanie.
 Nie mając oka szkłem, potęgującem siły wzroku, wzmocnionego, ni ręki narzędziem, uzupełniającem jej zręczność i wytrzyma-