Różnorodne były przyczyny, dla których pierwszy nawrócony na chrześcijaństwo cesarz rzymski, Konstantyn Wielki, założył drugą — prócz Rzymu — stolicę swego światowego imperjum, od imienia władcy nazwaną Konstantynopolem. Był to doniosły fakt dziejowy. Przez założenie bowiem Konstantynopola powołany został do nowej roli w dziedzinie nauki, literatury i cywilizacji żywioł hellenistyczny. Fatalnie się jednak zapisał ów fakt w historji państwa rzymskiego i Kościoła, gdyż był jedną z pierwszych zapowiedzi późniejszych klęsk: najpierw politycznego rozbicia rzymskiego imperjum, następnie zaś — nieszczęsnej schizmy kościelnej.
Ostateczny podział cesarstwa na wschodnie i zachodnie dokonał się po śmierci Teodozjusza w końcu IV wieku. Dziedzictwo tego znakomitego monarchy, który całe życie
