“Hania” powstała pod wrażeniem wspomnień domowych i młodzieńczych, zbudzonych chwilowym pobytem autora na ojczystym Podlasiu. Była ona pierwszym arcydziełem Sienkiewicza, owocem dojrzałego już talentu. Jej powodzenie ożywiło i wyzwoliło w pisarzu tłumione dotąd ambicje i nadzieje. Postanowił oderwać się od biurka redakcyjnego, oddać się własnej samodzielnej pracy twórczej. “Zawiesił lutnię chochlikową na kołku” i nie oparł się — aż w Ameryce, w lasach kalifornijskich. “Rozhukawszy myśli, chciał użyć swobody.” Miał też i cele inne: szukał nowych wrażeń, egzotyki, nowych ludzi; wiodła go też i myśl patriotyczna, polska idea kolonizacyjna, której jeszcze niejednokrotnie ten przyjaciel i powiernik Rogozińskiego był pionierem.
Pobyt w Ameryce dał Sienkiewiczowi wielkie bogactwo obserwacyj i podniet, które z czasem miały mu się okazać bardzo przydatne. Narazie jednak najważniejszym owocem tego pobytu był utwór, nie mający w swej treści nic wspólnego z Ameryką, wywołany siłą przeciwieństwa: tęsknotą za krajem. “Szkice węglem” (mimo pewnych zbytecznych przydatków felietonowych) było to drugie niepoślednie dzieło Sienkiewicza, uderzające głębią tragizmu, świetnym oddaniem psychologii chłopskiej i dobitnością elementu satyrycznego.
Wracając do kraju, Sienkiewicz wiózł ze sobą świadomość swej mocy twórczej i zamysły utworów na większą skalę. Do zamierzonych rozmiarów powieści nie rozrosło się opowiadanie “Losy rodziny polskiej za Oceanem”, niebawem ogłoszone, jako nowela “Za chlebem”. Drugie opowiadanie na tle amerykańskim, “Przez stepy”, jest znów ważnym szczeblem w rozwoju artyzmu Sienkiewicza, ukazując w nim niepospolitego malarza przyrody oraz znawcę ludzkiej duszy; po raz pierwszy w twórczości Sienkiewicza węzłem utworu stało się tu zagadnienie religijne.
W obliczu podobnych zagadnień stanął pisarz w czasie swego pierwszego pobytu w Rzymie. “List z Rzymu” staje się pierwszym dokumentem powieściowego pomysłu, który przez wiele lat następnych świadomie i systematycznie pogłębiany miał się stać jedną z głównych ambicyj twórczych wielkiego pisarza. Widzimy to w szeregu artykułów powstałych w swym czasie, zwłaszcza zaś w ścisłym zbliżeniu się do słynnego malarza Henryka Siemiradzkiego, w studiach nad sztuką starożytną, nad literaturą klasyczną.
Niedawno odkryte artykuły Sienkiewicza z lat 1879-1881,[1] odsłaniają nam całą usilność i dokładny kierunek wspomnianych
- ↑ Ukazały się właśnie w grudniu, 1937, we Lwowie. Nakładem Zakładu Ossolińskich.
