∗
∗ ∗ |
W poprzednich częściach niniejszego szkicu staraliśmy się wyjaśnić przyczyny, dla których na przełomie w. XVIII і XIX wzmogły się tak intensywnie ambicje epickie w literaturze polskiej. Jednocześnie poddaliśmy ocenie wartość i zawartość głównych utworów będących wynikiem wspomnianej ambicji, ich stanowisko na tle epoki oraz na szerszym tle naszej literatury. Teraz tylko jeszcze raz spójrzmy na całość owego dorobku epickiego i zapytujemy: jakie są jego zasługi czy jakie znaczenie?
Pierwszą zasługą będzie wyrobienie formy epickiej, doskonalenie coraz to większe jej techniki, coraz to większe i wyraźniejsze zdobywanie własnego i odrębnego wyrazu: epiki narodowej, polskiej.
Drugą to, że dzieło jej ostatnie, „Bolesław Chrobry” Zaborowskiego, jakkolwiek nosi na sobie znamiona młodzieńcze, jest już niewątpliwie dziełem wielkiej wartości, nawet wytrzymując porównanie z wieloma dziełami sławnymi epoki następnej.
Trzecią to, że epika ta wskazała potomnym tematy, nadające się naprawdę do epickiego opracowania, dała wiele podniet Mickiewiczowi i Słowackiemu, jako poetom epickim. Można się dosłuchać oddźwięków „Chrobrego” w „Królu Duchu”, a nawet, co brzmi dziwnie, „Jagiellonidy” w „Panu Tadeuszu” (opis łowów w puszczy litewskiej).
A zasługom tym nie przeczy i to, że jedna z owych prób epickich, „Jagiellonida”, spotkała się z ostrą krytyką ze strony Mickiewicza. Już niejednokrotnie wykazywano, że właśnie ta krytyka była dla autota „Grażyny” punktem wyjścia niejednego pomysłu, a jednocześnie okazją do głębszego zastanowienia się nad własną drogą epickiej twórczości. To, że młody Mickiewicz z uporczywością wczytywał się w utwory epickie nie tylko literatury światowej — od Homera, Wergilego, Tassa, Camoensa, Miltona aż do ...„Darczanki” Woltera — ale i literatury ojczystej, może być świadectwem, że największy późniejszy epik polski już wtedy zdawał sobie sprawę z własnych upodobań, uzdolnień i możliwości.
