Ale gdy go kto zahaczy:
To i w grobie nie przebaczy,
I na końcu swego dopnie!
Choć kraj jego niebogaty,
radzi sobie, bo oszczędny;
nie marnuje grosz na szaty,
bo rozsądny i oględny.
Niezwykł on się kochać w krasie.
Ale myśli o zapasie,
I dobytek w dom prowadzi,
I „o jutrze” wiecznie radzi.
Jeżeli autor „Pieśni o ziemi naszej” przelotnie tylko bywał na Litwie gościem, to całą duszą związany był z tym krajem pokrewny Polowi poeta, Władysław Syrokomla. Próbował i on za przykładem Mickiewicza poematów bohaterskich o dziejach Litwy. Ale ważniejsze będą jego drobne utwory, w których wyraził swoją miłość dla ludu i gleby, z której wyszedł, i w których niejednokrotnie jakby oddźwięczał nutą litewskiej pieśni ludowej.
Gdy wymarło już pokolenie, które było świadkiem bezpośrednim natchnień Mickiewicza, po chwilowym zastoju literatura polska zapłonęła znów wielką świetnością w ostatnich trzech dziesiątkach wieku XIX. Niezwykłym blaskiem po świecie całym zajaśniała przedewszystkiem twórczość Henryka Sienkiewicza.
Pisarz ten, którego przodkowie wywodzili się z ziemi augustowskiej dał świadectwo tradycyi swego rodu, gdy pod swymi słynnymi felietonami oraz pod „Szkicami amerykańskimi” umieszczał pseudonim Litwos. I choć sam już nie z Litwy był rodem, jednak, że przechował w swej duszy gorącą sympatyę i miłość dla tego kraju. W naczelnych rozdziałach „Potopu” dał przepiękny i w pamięć każdego czytelnika głęboko zapadający obraz zimy na Zmudzi i wogóle Litwę uczynił widownią ważnych wypadków. A iluż ludzi tego kraju nam ukazał! Komuż nie znany pan Longinus Podbipięta, najpiękniejsza — i obok Zagłoby i Bohuna — najbardziej przez czytelników ukochana postać z „Ogniem i Mieczem?” Albo Kmicic-Babinicz i jego harda Oleńka!
Ku Litwie ciągnęły autora „Trylogii” nietylko tradycye rodzinne, ale i kult Mickiewicza. Pamiętamy z jaką żarliwością rozczytuje się w księgach Mickiewicza stary latarnik na wieży Aspinwall i powtarza słowa:
Litwo, ojczyzno moja...
Nic dziwnego, że poszedł Sienkiewicz poniekąd śladom „Grażyny” i „Wallenroda”, gdy pisał „Krzyżaków”, wielką powieść o wspólnych walkach Litwinów i Polaków przeciwko zakonowi niemieckiemu. Wprawdzie społeczeń-
