Strona:Józef Birkenmajer - O tytułach cesarza i króla.djvu/5

607

O tytułach cesarza i króla

(dźwięczna tylnojęzykowa) i C (bezdźwięczna = K). Po wtóre wbrew temu, do czego nas wdrożyły gimnazjalne podręczniki gramatyki łacińskiej, dwugłoska -ae- wcale nie miała tego samego dźwięku, co samogłoska -e-, ale stanowiła przejście od samogłoski -a- do ścieśnionego -e-, a może nawet -i-. Stąd to nazwisko Caesar wymawiano za czasów wspomnianego bohatera dziejowego: Kaisăr. Taką wymowę, powracającą do tradycji Rzymu republikańskiego, (więc Kikĕrō, nie Cycero ani Sisero; Maikenas, nie Mecenas), wprowadza się dziś w wielu uniwersytetach, a także w szkołach średnich (high schools) angielskich i amerykańskich. Ma to tę dobrą stronę, że wymowa ta, ujednostajniana i niezmienna, niezależna od wpływów żadnego języka nowoczesnego, nie tylko daje większe wrażenie autentycznej starożytności, ale ponadto może być zrozumiała wszędzie i przez wszystkich uczących się języka łacińskiego (u nas wymowę tę propaguje kilku uczonych i wśród nich prof. Ganszyniec).
 Że nazwisko Caesar było w czasach starożytnych czytane Kaisar, a w najgorszym razie Kaesar, dowód daje jego transkrypcja w greczyźnie, mianowicie Καῖσαρ. Ta postać utrzymała się na Wschodzie nawet i wtedy, gdy w późnej łacinie nagłosowe k- przed samogłoskami -e-, -i- uległo przemianom w -c-, -č- lub -s-. Jedyną zmianą fonetyczną nazwiska Καῖσαρ na gruncie greckim było przejście -αι- w -e-, dość starej daty, bo już występujące na przełomie wieków starożytnych i średniowiecza. Stąd więc Grecy średniowieczni i nowożytni nazwisko wspomniane czytają Kesar.
 Jakie jest pochodzenie tego nazwiska, które miało taką sławę zdobyć sobie w świecie i stać się jednym z najdostojniejszych i w dziejach świata najbardziej znaczących tytułów panującego?
 Odpowiedź na to jest bardzo trudna i może dopiero żmudne badania lingwistów zagadnienie to rozświetlą. Nie kusząc się bynajmniej o rozstrzygnięcie kwestii, która mogłaby być wdzięcznym tematem niejednej dyskusji, wspomnę nawiasowo, że już w starożytności były trzy interpretacje etymologiczne tego nazwiska, a raczej przydomka rodu Iuliusów. Niektórzy (Paulus Fest. s. 57) wiązali ten przydomek z wyrazem caesaries ‘bujne uwłosienie’, ‘grzywa’, ‘czupryna’, związek to może nieco dziwny, skoro cechą rodzinną Caesarów