Strona:Józef Birkenmajer - O tytułach cesarza i króla.djvu/6

608

Józef Birkenmajer

była... łysina, o której tyle anegdot i śpiewek natworzyli sami nawet właśni żołnierze zdobywcy Gallii. Ini wywodzili imię Caesar od rzekomej punickiej czy mauryjskiej nazwy ‘słonia’, jeszcze inni od caesii oculi, inni zaś od caedo, cecidi, caesum ‘wycinać’, do czego dorobiono całą legendę, może mającą pewne cechy prawdopodobieństwa; iż któryś z tej rodziny został wypruty z łona matki, wobec czego miano Caesar znaczyłoby tyle, co ‘wyporek’ lub ‘wyprutek’. Grecki pisarz Malalas jeszcze w średniowieczu popiera tę ostatnią etymologię: Καῖσαρ λέγεται ῥωμαϊστὶ ἡ ἀνατομή. Tradycja jej utrzymała się po dziś dzień w medycynie: oto operacja podobna, jak ta, która miała przynieść życie Ιuliusowi Caesarowi, czy któremuś z jego przodków, nazywa się ‘cesarskim cięciem’ (Cysarskie cięcie — zatytułowała swoją powieść Antonina Sokolicz Wroczyńska) Podobne nazwy spotykamy w innych językach: Caesarian birth lub Caesarean operation nazywają wspomniany zabieg Anglicy.
 Na mocy zdarzeń dziejowych oraz kombinacyj dynastycznych rodzinne nazwisko (cognomen) jednej z gałęzi rodu Iuliusów, będące pierwotnie napewno (jak w owych cognomina najczęściej bywało) humorystycznym przezwiskiem, a więc może istotnie owego ‘wyporka’ oznaczające, stało się już za lat Chrystusa niemal synonymem tytułu władcy, panującego nad całym światem cywilizowanym. W Ewangeliach raz po po raz wyraz Καῖσαρ jest użyty w takim właśnie znaczeniu, odnosząc się bądź do cesarza Augusta, bądź do jego następcy, Tiberiusa. Wspomnę choćby jedno sławne miejsce, ową opowieść o monecie czynszowej, gdzie na zapytanie: „Czyj tu jest wizerunek?“ odpowiadają Żydzi: Τοῦ Καίσαρος...
 Tytułem władcy stało się nazwisko Caesara przede wszystkim we wschodniej połaci rzymskiego cesarstwa, tej która posługiwała się językiem greckim. Oczywista rzecz, znany był ten tytuł i na zachodzie, nawet był uświęcony czy zatwierdzony taką np. ustawą Diocletiana. Ale nie był to na zachodzie tytuł jedyny rzymskiego władcy: obok niego, jeżeli nie ponad nim, stał już za czasów dynastii julijsko-klaudyjskiej tytuł imperator, oznaczający pierwotnie ‘zwycięskiego wodza’. Z tego to właśnie tytułu rozwinęły się nazwy ‘cesarza’ we wszystkich językach romańskich, że wspomnę włoskie imperatore, francuskie empereur (angielskie emperor ma rów-