(? J. B.) cztery ośmiozgłoskowce, co tylko powtarzają (?) i rozwlekają zbytecznie myśl, zawartą zupełnie (?) w wierszu piątym!“ (Średniowieczna pieśń religijna polska, wyd. Bibljoteki Narodowej, 1923, str. 60). Już więcej uzasadnienia miało dzielenie „Bogurodzicy“ na kilka części, dochodzące nawet do atomizacji niemal, t. j. do uznania prawie każdej zwrotki, jeżeli nie półzwrotki, za odrębny utwór. Tu podstawę słuszną dawały różne okoliczności, a więc przedewszystkiem niejednolitość melodji, następnie niejednolitość treści myślowej, dalej niejednolitość językowa, a wreszcie — last, not least — niejednolitość tekstów w najdawniejszych zachowanych rekopisach.
Te teksty jednakże, jako materjał faktyczny i pozytywny, musimy — jak powiedziałem — brać za podstawę wszelkich badań nad „Bogurodzicą“, a więc i za podstawę badań nad jej pochodzeniem. Co w tych tekstach jest pewnego, niewątpliwego?
Przedewszystkiem istotność t. zw. dwóch pierwszych zwrotek, t. j. tych członów pieśni, które się kończą refrenem Kyrie eleison. Występują one we wszystkich znanych przekazach, Bogurodzicy, niejednokrotnie same tylko, bez żadnych już dalszych przydatków czy zwrotek. Wobec tego tę część „Bogurodzicy“ możemy i musimy wziąć za przedmiot naszych rozważań; natomiast zrezygnować nam przyjdzie z rozważania dalszych części — przynajmniej do czasu, póki kto dowodnie nie wyświetli, jakiemi to drogami i na jakiej zasadzie zrosły się one kiedyś z „pierwotną Bogurodzicą“.
Ale i w owej części pierwotnej jest — już w najdawniejszych odpisach — kilka wersyj. Nie są one aż tak rozbieżne, by kłóciły się z sobą w brzmieniu i sensie. Przeto przytoczę tu tzw. krakowski I tekst „Bogurodzicy“ (rkp. Bibl. Jag, nr. 1619), podając w nawiasach warjanty:
Bogurodzica (Bogarodzica) Dziewica, Bogiem sławiena (sławiona) Maria,
U Twego Syna Gospodzina (Gospodynia), Matko zwolena (zbolena, zwolona) Maria,
Zyszczy (zyszczyż, ziści) nam spuści nam (spuściż nam, spust winam), Kyrie eleison!
Twego dziela Krzciciela (Twego Syna Zbawiciela
