i prawa niezaprzeczone, łatwoby byli mogli majątki niemal wszystkich obywateli na subhastę podać i wywłaszczyć.[1] Nie chciał rząd wówczas germanizować wywłaszczeniem, coby mu było nader łatwo przyszło; owszém o procenta się godzono, ustąpiono z nich znaczną część, lecz kapitały żądano. Kraj zubożony i wycieńczony przez wojnę ośmioletnią i ofiary mnogie, nie był w stanie ani w części zadosyć uczynienia tym wymagalnościom wierzycieli. Subhasta po subhaście następowała, i familie mnogie widziały się bliskie upadku i ruiny. Pomysł zaprowadzenia systematu kredytowego stał się więc jedynem sposobem ratunku; chwytano go się téż i uwielbiano Naczelnika prowincyi, któren z Namiestnikiem ówczasowym gorliwie i nie bez wielkich trudności takowy do skutku doprowadzili i stér w ręce obywateli oddali. Prawda, że początkowo, gdy listy zastawne 75—80/100 stały w kursie, ci, co przymuszeni byli zaciągnąć takowe i zpieniężyli, wiele stracili, lecz wszelkie instytuta rządowe, jako to bank, kassa wdów i t. p. brali takowe al pari, albo z małą stratą.
Na ten cel więc obróciły się pierwsze listy zastawne w roku 1822. i następnie wydane; nie poszły one na zbytki, podróże i marnotrawstwo, lecz na zapłacenie długów miliony, na prowincyi ciążące. Na co obrócone zostały późniéj wydane listy zastawne, w następującym rozbiorze tego pisma wyłuszczę. Nie należy nam więc kłaść na karb przyczyn upadku majątków obywateli zaprowadzenie towarzystwa kredytowego, raczéj uważać powinniśmy go jako największe dobrodziejstwo, najzbawienniejszy wypadek i pomysł ku uratowaniu majątków kraju, i któremuśmy jedynie winni utrzymanie się jeszcze dotychczasowego stanu właścicieli polskich. Na poparcie tego, i że rząd później uwa-
- ↑ Dobra, które w skutku subhastacyi kassa wdów i bank przed zaprowadzeniem systemu kredytowego kupili, jako to Swarzędz, Baguniewo, Kościelna Dąbrówka i wiele innych, rząd od tych instytutów nabył i późniéj rozsprzedał dowolnie. To samo stać się mogło z wielu innemi dobrami.
