Strona:Józef Ignacy Grabowski - Uwagi nad powodami upadku majątków obywateli w Wielkiem Księstwie Poznańskiem.pdf/20

kanaście trwała) odbiera dziedzic kawał pola w dwójnasób często tak wielkiego jak posiadał dawniéj, lecz odbiera takowy bez kalkulatury, bez nawozu i tak jak stepę w Besarabii; oddali mu, bowiem bez względu na dawną posiadłość jego i włościan, pola obszar resztujący po wydzieleniu włościanom ich z obrachunku wypadłéj należytości. — Musi więc ów dziedzic ten obszar dzielić na pola, rudować miedze: kamienie, krzaki i bez względu na poprzedni nawóz, jaki ów obszar w różnych swych parcellach, czy dawniéj folwarcznych czy włościańskich, odebrał, od brzegu na nowo nawozem obłożyć. — Jaki ztąd nieurodzaj przez lat kilkanaście nastąpił, każden gospodarz, któren to doświadczył pamięta.
 Teraz przejdźmy do wydatków pieniężnych. Przy pańszczyźnie nie potrzebował dziedzic ani wołów, ani fornalek, pługów, wozów i t. p., a przeto ani obór dla wołów, stajen, wozowniów i t. d. Stodoły mu wystarczyły na dawny sprzęt pól; nowo przybyłe grunta wymagają obszerniejszych stodół, więc trzeba budować. Rekapitulując budowle stodół, obór dla wołów, stajen dla koni, wozowni, sieczkarnie, domy dla osadzenia komorników, fornali, ratai i innéj czeladzi, stawa ogrom robót, kosztów i kłopotów, które o uprawie roli stósownéj myślić nie dozwalają. Teraz inwentarz cały kupić trzeba, bo włościaninowi uregulowanemu darowało prawo ten, któren kiedyś dawniéj przy obsadzaniu na posadę swą odebrał. Więc kupuj woły, konie, wozy, pługi i wszelkie porządki gospodarskie, i oddaj takowe w ręce czeladzi, którą pilniéj dziś dozorować należy, niżeli włościanina dawnego.
 Chcąc aby wszystko odpowiedziało konieczności położenia owego gospodarstwa nowego, trzeba pomnożyć owce, a przeto i owczarnie. Dawniéj sam inwentarz użytkowy trzymał dziedzic, to jest krowy, owce i t. d., dziś musi trzymać inwentarz roboczy, trawiący kapitał włożony w rólnictwo. Na to wszystko odpowiadają ludzie nieświadomi, lub którzy nie zgłębili dawnych i dzisiejszych stosunków, i tylko z teoryi lub z słyszenia o re-