Strona:Józef Ignacy Grabowski - Uwagi nad powodami upadku majątków obywateli w Wielkiem Księstwie Poznańskiem.pdf/22

giem o kamień zawadzi, oś o róg ściany złamie; to go nic nie kosztuje; czas zmitrężył, zrobił szkodę, lecz zasługi i ordynaryą musi dostać; jeżeli dla głębszéj orki da mu się pług popraweny, któren w równowadze w ręku trzymać musi, sprzykrzy mu się to, i na pokazanie, że niestósowna melioracya, na kamień wjedzie, pług pęka, a on do kuźni go zanosi, szczęśliwy, że próżnuje choć godzin kilka i pozbył się uciążliwéj pracy; ukarzesz go wynagrodzeniem szkody, to okradnie pana i innym sposobem skrzywdzi, gdyż zasługi jego nie wystarczą na szkodę, którą zrobi, a z familią żyć musi. Odprawisz go w roku, to trudno o zastępcę, któren nie lepszy a często gorszy; — to są przyjemności gospodarstwa teraźniejszego.
 Dozór i expens jest więc w dziesięcionasób konieczniejszy od czasów pańszczyzny, a uprawa roli nie lepsza stosunkowo. — Uważam więc, że jedna z najgłówniejszych przyczyn długu krajowego i ubytku intrat i majątkowego upadku obywateli jest, skutki regulacyi włościan i zaprowadzenie nowego porządku gospodarskiego.
 Włożyliśmy w nasze dobra krocie, które są kapitałem martwym, procentu nie przynoszącym, na to zaciągnęliśmy długi znaczne, z których procenta opłacamy. Niech przyjdzie nieurodzaj, niepopłata produktów, to ledwo na expensa gruntowe wystarczą intraty, bo te expensa nigdy się nie zmniejszają, owszém co rok rosną; lecz intraty zależą od wielu okoliczności niezależnych nawet od najpilniejszego i najprzebieglejszego gospodarza. Kto jest rolnym gospodarzem wiejskim praktycznym, przyzna słuszność mych mniemań.
 Przechodzę do dalszego ciągu powodów autora artykułu z Nru 255. Gońca.
 Ubytek na propinacyi. Niepomylnie, że propinacya trunków po karczmach dominialnych dawniéj wielkie przynosiła korzyści. Przy klassyfikacyi podatku gruntowego w roku 1797. rachowano nam tę intratę wysoko; podatek ten do dziś dnia tak wysoki jak