Strona:Józef Ignacy Grabowski - Uwagi nad powodami upadku majątków obywateli w Wielkiem Księstwie Poznańskiem.pdf/24

lub w sukcessyi po rodzicach je dzierzy, przejął kupnem lub spadkiem prawo prezenty plebana i onus fabricae kościoła. Kollatorami od wieków byli przodkowie nasi, i tém się szczycili zaszczytem przed Bogiem i ludźmi. Kto wiadomy mu ciężar przejął dobrowolnie, na takowy narzekać nie może. Przy kupnie musiał sobie obrachować koszt budowli kościoła, jeżeli go stawiać musi, równie i budynków plebańskich, jeżeli je stawiać ma obowiązek. Prawo co do stawiania plebańskich budynków, w pomoc jeszcze przychodzi kollatorowi; bo ksiądz, któremu udowodnią, że ma nad 400 talarów czystéj intraty, sam sobie budynki stawiać winien, lub znacznie się do nich przyczynia. Wiem, że teraz Szanowni nasi plebani wymagalniejsi są od dawnych, którzy się kontentowali lichą lepianką, lecz za to budowle dzisiejsze trwalsze i zgodne z cywilizacyą i wykształceniem dzisiejszém Duchowieństwa. Nawet policyjne przepisy nic dozwalają innych jak murowane pod dachówką stawiać domy. Zresztą nie trafiło mi się słyszeć nigdy, aby kto zubożał przez postawienie kościoła, plebanii, lub datku na cele pobożne. Pamiętne mi są czasy, jak zakony kwestujące w kraju istniały. Słyszano w prawdzie czasem filantropicznych miłośników ludu narzekających, że owe zakony kosztem ludu się utrzymywały i na expens wyciągały, jednak nikt nie zubożał za méj pamięci z datków tych, a od czasu jak skassowano takowe, wątpię, aby który z nas się lepiéj miał. Duchowieństwo i lud miał wygodę przez pomoc po parafiach, żywiła się massa ubogich przy klasztorach i nikomu nie zawadzali biedni zakonnicy. Dziś mamy kwestorzy innego rodzaju; trakty, ulice, wsie i miasta są napełnione żebrzącymi, bezbożnymi próżniakami i włóczęgami, którzy o wiele większe od nas i często z groźbą wymagają datki, niżeli wypędzeni pokorni zakonnicy.
 Wykup czynszów kapitałem przez listy zwane rentowe nie mogę także za powód uważać upadku lub uszczerbku majątkowemu obywateli. Owszém przekonany jestem, że korzyścią wielką