Strona:Józef Ignacy Kraszewski - Litwa za Witolda.djvu/52

42

1390.

Königsberg 1390, am Donnerstag nach dem Pfingstage (26 Maja) in geh. Archiw. Voigt. V. 539).
 Akt ten, do rozpoznania stanu ówczesnego Żmudzi, która jeszcze jakby odrębną prowincją, niepodległą i z Xięztwem imieniem bardziéj niż rzeczą połączoną, składała; — skazówką jest dość ważną. Pomimo tylu podbojów i spustoszeń, jak ogromną siłę czerpał lud ten w głębokiém uczuciu narodowości swéj; — jak zastanawiającém jest przechowanie starych instytucij aż do téj chwili. O formie rządu z aktu tego wnioskować nie można; gdyż właśnie do nikogo nie należąc, Żmudź przez starszyznę swą rządzić się musiała: rwana i szarpana przez Zakon, licząc się prowincją Litewską, w istocie opuszczona, zostawiona sama sobie, położeniem swém tylko, lasy, rzekami, błoty twierdze stanowiącemi ówczesne, broniła narodowości i niezawisłości, do których żywiéj może, niż inne części litewskiego kraju, przywiązaną była.
 Czyli w owym czasie rząd Żmudzi był gminowładnym, jak niektórzy wnoszą, przynajmniéj wątpliwa. Ślad jedyny tego pozostał w akcie wyżéj wzmiankowanym, w którym starszyzna kraj przedstawia; są to niby posłowie gmin i obwodów, przyjmujący za Naczelnika nie Zakon, ale raczéj samego Witolda. Nie potrzeba się mylić w znaczeniu téj czynności i aktu: ten raczéj był dla przyszłości i na pokaz, niżeli dla bezpośrednich swych skutków uczyniony. Wiémy, że Żmudź zostawała dawniéj pod udzielnemi Xiążęty; tu wszystko starodawne zachowało się dłużéj w całości; władza Kunigasów ograniczoną być musiała przewagą duchowieństwa. Gdy piérwsza ustawała z jakichkolwiek powodów, druga nabiérała siły i znaczenia. Umowa niniejsza świadczy, że starszyzna rządziła tu podtenczas zapewne z charakterem kapłańskim. Naczelnicy gmin byli ra-