Strona:Józef Ignacy Kraszewski - Okruszyny zbiór powiastek rozpraw i obrazków T.3.djvu/137

gabala, tak samo zginąć musieli, jak ludy rozwięzłe Sardanapala i Daryjusza.
 Mówiliśmy o nałożnictwie uprawnionem, o władzy ojców, o nieograniczonej sile męża nad żoną; ziarna te nie zaraz owoc wydały; obyczaje opierały się prawom. Ale nowe coraz zwycięztwa, wnosiły zarody zepsucia i zacierały ślady cnót starych rzymian. Rozwód wszedł powolnie we zwyczaj i zachwiał rodziną. Pierwszy niejaki Carvilius Ruga odrzucił żonę swą z powodu niepłodności. Kobiety wyzwalać się zaczęły za przykładem mężów, posłuszne namiętnościom tylko. Katon żonę swą brzemienną, ustępuje Hortensjuszowi i odbiera ją napowrót, gdy po nim odziedziczyła. Ciceron rozwodzi się z Terencją i zaślubia Publią.
 Za czasów Augusta, rozwody stają się już tak częste, że je prawo usiłuje utrudnić, ale napróżno. Przykład najznaczniejszych w narodzie, więcej ważył, niż senatus-konsulty i ogłaszane wyroki.
 Wkrótce najznakomitsze rzymskie niewiasty, wedle słów Seneki, poczynają liczyć lata, mężami których miały. Rozwodzą się by iść za mąż, idą za mąż, by się rozwodzić; życie ich staje się pasmem rozpusty.
 Nałożnictwo z drugiej strony, mnoży się i wchodzi na miejsce małżeństw. Napróżno cenzorowie ze szczególną bacznością usiłują prześladowaniem niemal bezżennych, zmuszać ich do zawarcia małżeńskich związków. As uxorium, rodzaj pieniężnej kary, pobieranej z bezżennych za czasów Augusta, już nie pomagał wcale, i prawo Julia de maritandis ordinibus, ustanowiło nowe, surowsze przeciwko bezżenności przepisy, nagradzając małżeństwa zawarte. Prawo to, już siły mieć nie mogło, przy zepsuciu powszechnem. Młodzież oparła mu się i August spełnienie jego na lat pięć zawiesić musiał. Wniesione na lat 17 przed erą naszą, weszło w użycie 13 roku po Chrystusie, a i naówczas jeszcze broniono spełnienia jego.
 Zasadą szkodliwszą jeszcze społeczności rzymskiej, było to zupełne poddaństwo kobiety, sankcjonowane prawem. Przywiedziona do stanu spodlenia zupełnego,