stosunków, na rzeczywistości się opierając, rzeczywiście można osiągać korzyści, a to jest celem i zadaniem każdéj polityki.
Polityka jest czynnością narodu[1], każda czynność musi być wykonaną przez ludzi, a ludzie chcąc być czynnymi, potrzebują podstawy bytu, gdyż bez niéj nie mogą być czynnymi. Podstawa bytu umożliwia dopiero czynność. Każdemu przeto narodowi o to chodzić musi, aby utrwalić podstawy swego bytu, by zwiększać swój majątek narodowy, gdyż od tego jest istnienie, jego czynność, jego przyszłość zależną. W miarę swego majątku, w miarę swych środków może i człowiek i naród każdy mniejsze lub wyższe stawiać sobie cele, z mniejszą lub większą je osiągać pewnością; na swe środki każdy naród się w swéj polityce oglądać musi, od nich jéj skuteczność, jéj racyonalność zależy.
O bezpośrednich celach naszéj polityki nie potrzeba się dopiero rozwodzić; każdy wie, że Polacy po tylu okropnych doświadczeniach i tylu bolesnych zawodach, nie myślą o zrywaniu się do bezowocnych walk orężnych, by tylko ranami pokryć piersi swych rodaków, krwią zlać nasze łany, chaty w perzynę obrócić. Jakkolwiek jednak nie myślimy obecnie o ruchach orężnych, nie mniéj przeto nie zrzekamy się ani naszych praw, ani naszych nadziei na przyszłą naszą polityczną całość i niepodległość, a nadzieje te nasza podtrzymuje wiara, że idea sprawiedliwości musi się spełnić w dziejach narodów, że owa wielka idea państw narodowościowych w ich granicach etnograficznych rychléj czy późniéj się urzeczywistnić musi. Wszakże kilka tysięcy lat minęło, zanim przyszedł Chrystus na świat i powiedział, że ludzie są równi w obec Boga, drugie dwa tysiące minęły zanim uznano, że ludzie są równi w obec prawa, przyjdzie czas, że się ludzie uznają za równych w obec siebie, że naród obok narodu stać będzie choć nie równosilny lecz równouprawniony. Wszakże już istnieją zjednoczone Włochy, wszakże idea narodowościowa nowemu cesarstwu Niemiec dała życie, wszakże tyle a tyle małych ludów zyskało w ciągu tego wieku przez nią niepodległość, czemużby ta idea i Polski wskrzesić nie miała?
Nie zrzekając się przeto ani naszych nadziei, ani naszych praw, pozostawiamy przyszłości rozstrzygnięcie téj sprawy, naszém na dziś zadaniem, naszą polityką obecną działaniem swem ani opóźnić, ani
- ↑ v. Holtzendorff. Principien der Politik. Roźdz. I.
