zrzekać się władzy i stanowiska, to nie jest negacyą politycznego czynu, bo to właśnie może być środek najskuteczniejszy, aby poruszyć umysły, obudzić sumienia i uczucia, zdemaskować machinacye, przeszkodzić złemu, wskazać jasne i słuszne drogi i cele; ale nie wolno zrzekać się przekonań i zasad, swej idei politycznej, dla zachowania władzy i stanowiska. Robią to ludzie, ale ci, co to robią, zatracają swe polityczne, swe dodatnie znaczenie, to sprytni macherzy tylko, a nie ludzie polityczni, nie mężowie stanu.
Treścią czynu politycznego jest działanie, przynoszące ogólny pożytek, wnoszące poprawę stosunków, przyrost sił. Działanie to posiada rękojmię skuteczności tylko wtedy, gdy jest świadomem, gdy wynika z pełnego zrozumienia potrzeb, zadań i celów, z umiejętnej oceny i użycia środków; jest ono realizacyą celów. I dlatego też już nawet sama wielka i jasna idea przez to, że stawia ścisłe zagadnienia, wskazuje pożądany kierunek rozwoju, może mieć doniosłość czynu politycznego. Najlepszym na to dowodem współczesna doniosłość prasy. Ale tak samo wykonawczy czyn, jak podstawowa idea, mając być realizacyą celów, potrzebują świadomości; tę ma przygotować nauka polityki, i stąd też można spotkać zdania, że przyszła polityka czynna będzie realizacyą nauki polityki[1].
- ↑ Gambetta: »un des principaux hommes d'Etat de la troisième Republique«, jak się o nim wyraża Fouillée (j. w., str. 5), przypominając zdanie Comte'a, powiedział: »Il viendra un jour où, ramenée à son véritable rôle, ayant cessé d'être la ressource des habiles et des intrigants, renonçant aux manoeuvres déloyales et perfides, à l'esprit de corruption, à toute cette stratégie de dissimulation et de subterfuges, la politique deviendra ce qu' elle doit être une science morale, expression de tous les rapports des intérêts, des faits et des moeurs; où elle s' imposera aussi bien
résume simplement tout ce qui la constitue, tout ce qui en fait le prix pour des hommes: aimer, penser, agir«.
