życia ras, i kwestyę, jakim powinien być stosunek narodu panującego do pobitego, przyczem Hindus G. K. Gokhale z Poona[1] zużył dawną prawną teoryę depozytu jako podstawę dla teoryi obowiązków panującego wobec podbitych ludów. Rozważania te i badania rokują na przyszłość poważne wzbogacenie teoryi o wzajemnym stosunku narodów.
Najróżniejsze, wyżej zaznaczone prądy, interesa, stanowiska odbiły się też w literaturze odnośnej. Nie objektywne zbadanie, lecz wprost obrona programu, z góry postawionego, i propaganda swej idei przeważa w większej liczbie publikacyj, dotyczących kwestyi narodu i narodowości. Uwaga ta odnosi się nawet do Fichtego »Reden an die deutsche Nation«, do dzieł Eötvösa i Manciniego. Podstawowy ten charakter odmienny wielu piszących wpłynął też na to, że odnośna literatura ma więcej charakter indywidualnych przyczynków, niż stopniowego pogłębienia i rozwiązywania zagadnienia na podstawie już wpierw zdobytych wyników. To też nieodpowiadałoby celowi niniejszej pracy przedstawienie rozwoju tej literatury[2], ale wystarczy krótkie streszczenie poglądu na istotę narodu z pracy kilku pisarzy ostatniej doby.
John W. Burgess, profesor historyi i polityki w Columbia Collede, Amerykanin, rozpoczyna swe dwutomowe dzieło o teoryi polityki[3] analizą pojęcia narodu. Pierwotnie jest naród pojęciem etnologicnzem; ludność etnicznej jednoty (unity), zamieszkująca terytoryum geograficznej jednoty, jest narodem. Jednota geograficzna zachodzi, gdy terytoryum ma naturalne granice, stanowiące wielkie trud-
