ności dla pozagranicznych stosunków i komunikacyi; jednota etniczna oznacza ludność, mającą wspólny język i literaturę, wspólną tradycyę i historyę, wspólne zwyczaje i poczucie złego i dobrego (rights and wrongs); z wszystkich tych czynników uważa on wspólny język za najważniejszy, ludzie muszą się bowiem rozumieć, zanim wspólny pogląd i działanie dają się osiągnąć. Nie zalicza on wspólnego pochodzenia i tożsamości rasy jako niezbędne dla istnienia narodu; miało to niegdyś swe znaczenie, ale zmieszanie ras przez migracyę, zdobycz, małżeństwa, wyeliminowało ich wpływ; terytoryalne sąsiedztwo i stosunki (intercourse) dawno już zastąpiły pierwotną rasowość w jej wpływie; stąd też są liczne zjawiska narodowej asymilacyi; unia polityczna może też, pomimo że naród jest przedewszystkiem wytworem natury i historyi, wielce poprzeć rozwój panującego narodu, a polityczny rozdział może ten rozwój opóźnić i osłabić. A podobnie jak wpływ rasy zmniejszył się i wpływ wspólności religii jako czynnika, wyrabiającego narodowość, skutkiem nowożytnej zasady wolności sumienia.
Sidgwick[1] przechodzi do pojęcia narodu z analizy pojęcia państwa. Stwierdziwszy, że jedność państwa polega wyłącznie na fakcie posłuszeństwa wobec wspólnego rządu, uznaje sam ten fakt jednak za niedostateczny, niezadawalniający; społeczeństwo, nieposiadające żadnego wspólnego węzła jedności, prócz posłuszeństwa wobec rządu, nie posiada dość spoistości i siły, aby oprzeć się dezorganizującym wpływom wojen zewnętrznych i rozterek wewnętrznych; stąd uznajemy za pożądane, aby członków państwa łączyły węzły, zawarte w pojęciu narodu; ścisłe sprecyzowanie treści tego pojęcia uważa za niewykonalne; wspólne pochodzenie, język, tradycya historyczna, obyczaje, religia, jeszcze nie stwierdzają tego węzła je-
- ↑ Elements of Politics, 1897, str. 222 i n.
