skom, naród to jest lud zorganizowany (ordonné), państwo to społeczeństwo, udyscyplinowane przez rząd i ustawy. Życie jest spontanicznem w społeczeństwie, ma coś przymuszonego w państwie; lud jest to wielka liczba rozpierzchniona, naród jest masą zwartą (cohérente). Na niższych szczeblach historyi już są ludy i społeczeństwa, nie zna się tam narodów ni państw. Dla objeśnienia swej myśli, podaje on poniższą tablicę:
| Punkt widzenia | |||
| wielości: | jedności: | ||
| Punkt | kompozycyi: | lud | naród |
| widzenia | funkcyonowania: | społeczeństwo | państwo |
Raoul de la Grasserie[1] stwierdza najpierw, że w każdym kraju po długiem wyłącznem panowaniu idei dynastycznej, dzielącej, łączącej, rozbijającej wbrew zasadzie narodowej, stopniowo rodzi się świadomość narodowości. Świadomość ta nie była uśpioną, lecz nie istniała. Narodowości nie są sformowane już od samego początku, gdyż nie odpowiadają dokładnie rasom, a dalej są one produktem historyi. W ciągu historyi one się rodzą, formują, stają niedojrzałemi, później dojrzałemi. Tam, gdzie wczoraj jeszcze nie było narodu, on istnieje dziś. Wreszcie uzyskują narodowości swą świadomość, i od tego dnia istnieją całkowicie. Przedstawiwszy następnie walkę zasady dynastycznej, która była negacyą zasady narodowości, z tąże zasadą narodowości, będącej znów w swym pełnym rozwoju zaprzeczeniem pierwszej, podnosi, że rewolucya 1848 roku otwiera epokę, gdzie prawo narodu stanowczo się zaznacza, wywołując stąd wynikające ruchy
- ↑ Du principe sociologique des nationalités. Extrait de la Revue internationale de Sociologie, Paris 1905.
