Zasada narodowa ma jako czynnik rasę, jako znamię język; znajduje ona swe utwierdzenie i zasilenie w innych jeszcze elementach; sama rasa i język mogą mieć dość wpływu, aby poruszyć lud, tracący swą świadomość narodową, skłonić do nadzwyczajnych wysiłków. Jako takie dalsze elementa, budzące i utrwalające narodową świadomość, występują: kwestya religijna, polityczna (forma, metoda rządu i stosunek do ludu), kwestye społeczno-gospodarcze, nader często kwestya agrarna (kolonizacya, wywłaszczenie!), kwestya etniczna, prawa narodowe, wreszcie kwestya międzynarodowa, sojuszów, pokoju i wojny. Każda z tych kwestyj i dziedzin może wpływać łagodząco lub rozogniająco na różnice między narodami, zwłaszcza między narodem panującym a narodem podwładnym; każda różnica w tych dziedzinach potęguje przedział i etniczne samoistne poczucie.
Autor zwraca dalej uwagę na wzrastającą doniosłość zagadnienia narodowego, stwierdza, że pokój świata nie da się zapewnić, póki istnieją prześladowane narody, oraz podnosi, że zatrata narodu jest zawsze nietylko jego krzywdą, lecz i statą ludzkości, bo każdy naród ma swe indywidualne rysy i zalety, które są współczynnikiem rozwoju ludzkości. To też stawia on jako prawo w znaczeniu socyologicznem zasadę narodowości.
Fr. J. Neumann[1] poświęca swe studyum głównie objaśnieniu różnego znaczenia słów: »lud« i »naród«, stwierdza ich zmienne używanie w czasie i zakresie, dodaje jednak przy tej analizie pojęcia cenne własne uwagi
- ↑ Volk und Nation, Leipzig 1888.
commet pas? Mais pour se justifier on la déclara ingouvernable, et becaucoup de personnes depuis ont cru à cette légende. Est-ce qu'on l'a mieux gouvernée depuis? On l'a fait comme le meurtrier gouverne sa victime«… »Faut-il rappeler les nombreuses insurrections de la Pologne, jusqu' à ce que l'ordre ait régne à Varsovie, ou du moins ce qu'on appelle l'ordre!«
