nia narodu, mianowicie wszędzie tam, gdzie na jej przyrodzonem tle językowem wykształciły się dziejowa przeszłość i kultura narodowa. Narodowość istnieje i tam, gdzie naród w prawdziwem znaczeniu tego słowa jeszcze się nie wytworzył, gdzie znajduje się tylko lud, mówiący swym odrębnym językiem z mniej licznymi przedstawicielami warstw wyższych, przejętych obcą temu ludowi kulturą. Naród jest tylko i wyłącznie duchowym związkiem. Jakkolwiek w istnieniu swem i rozwoju duchowym jest naród zależnym od warunków politycznych, w których się znajduje, niemniej jednak istnienie swe oraz rozwój zawdzięcza on najgłówniej swej własnej sile duchowej i mocy charakteru, jaką w swych jednostkach wyrobił. Odpowiednio do tego jest on w części sam panem swego losu. Zbaczając na tory fałszywe w swoim rozwoju, osłabiając swą rzutność, energię i zapobiegliwość w pracy codziennej, może się ujrzeć w najopłakańszem położeniu; niema jednak takiego położenia, z którego nie mógłby się wyratować lub na którem nie mógłby utrzymać się samoistnie, gdy wytężyły wszystkie swe siły ku pielęgnowaniu swych tradycyj, swych rodzinnych uzdolnień, swych szczególnych cnót i przymiotów.
»Dopóki tylko naród posiada swą ziemię, swój kraj, swe siedliska rodzinna, zawsze może być pewnym, że przy wytężonej pracy moralnej nad swem odrodzeniem, zdoła osiągnąć stopień pomyślności ku rozwojowi należy temu swych sił i zasobów, jakie wyniósł z przeszłości, i zwalczy przeszkody, stawiane w tych zabiegach przez żywioły mu nieprzyjazne«[1].
- ↑ Prócz powyżej wspomnianych naszych pisarzy, znam jeszcze następujące pisma, dotyczące kwestyi narodu i narodowości: E. Chojecki: Patryotyzm i objawy jego u niektórych narodów, 1874. F. M. Kozłowski: Ogólne zasady życia narodowego, Poznań 1841. W. Statkowski: Aforyzmy o narodowości i kosmopolity-
