Strona:Józef Milewski - Zagadnienie narodowej polityki.pdf/220

 Praktyczne znaczenie świadomości narodowej, jej realny wpływ na byt narodu, zależą jednak nie od samego faktu istnienia wogóle tej świadomości w obrębie ludzi danej narodowości, lecz wymagają, aby stosunkowo znaczna liczba rodaków była nią w całej pełni ożywiona. Ideałem byłby stan, gdyby wszyscy posiadali pełnię swej narodowej świadomości. Stan ten rzadko zachodzi, a jednak zna historya jego przykłady; z jednej strony przytoczyć można Irlandyę, która dawała przykład wybitny swej wielkiej narodowej solidarności, a dalej ileżto razy stwierdzić można było imponujące objawy żydowskiej solidarności, mimo rozproszenia po świecie całym, mimo olbrzymich różnic w poziomie kultury i stanowiska społecznego, i to solidarności nie w słowie tylko, lecz solidarności gotowej do posłuchu, do czynu, do ofiary, instynktowo już rozumiejącej potrzeby, interesa, cele, dążności swej zbiorowości. Ale ten stan upragniony, bo najwyższą pełnię siły narodowej dający, zdarza się, lecz zdarza się rzadko. On jest programem, celem, siłą, ale on jest dotąd wyjątkowym; zachodzą chwile, gdzie wypadki zewnętrzne rozbudzą uczucia narodowe, ich objawy mogą robić wrażenie już uzyskanej świadomości powszechnej, ale dopóki jedynie uczucie jest jej źródłem i podkładem, to ona jest więcej pozorną, przemijającą, odświętną jest, nie codzienną. Ileż to razy żalono się u nas, że szybko mija słomiany ogień zapału, on mijał, bo opierał się tylko na uczuciu, na podkładzie wrażliwości, a ta zawsze i wyczerpuje się i tępieje; tam jeszcze nie było pełni świadomości narodowej. Pełnia tej świadomości tam jest dopiero, gdy umiemy »w każdy krok i ruch naszego życia wnieść ścisłe liczenie się z obowiązkami, którym w chwili uniesienia przynosiliśmy całopalenie z siebie samych« (Szujski: Długosz)
 A gdy upragniony stan powszechnej świadomości jest wyjątkowym, to nasuwa się kwestya, kiedy, t. j. w ja-