Strona:Józef Milewski - Zagadnienie narodowej polityki.pdf/242

im więcej zadań podejmuje. A to dalsze podejmowanie zadań częstokroć nie zależy bynajmniej tylko od idei programowych, od woli, lecz jest wynikiem zmiany stosunków. I tak przedewszystkiem postęp techniki i postęp nauki wytwarzały konieczność rozszerzania dawnego zakresu zadań. Para zmieniała ustrój przemysłowy, komunikacye; powstanie fabryk stało się powodem nowego ustawodawstwa fabrycznego, inspektoratów przemysłowych, ubezpieczenia robotników; postępujące wynalazki, czyniące przestarzałemi dawne metody pracy, skłoniły do zakładania politechnik, laboratoryów technologicznych i t. d. Postęp nauki o chorobach, bakteryologia, zmusiły do reformy policyi lekarskiej i weterynaryjnej, tworzenia zakładów badania środków spożywczych, wytwarzania zakładów ochronnego szczepienia i t. d. Koleje, telegraf, telefon tak samo działały w kierunku wzrostu zakresu działania państwa, a balony i aeroplany grożą zrewolucyonizowaniem stosunków, chociażby już tylko w dziedzinie wojskowej i cłowej. Wynalazki i odkrycia dają lepszy sposób zaspokojenia potrzeb; zmuszają przez to państwo do bacznego śledzenia ich postępu, przyczem częstokroć ujawni się praktyczna konieczność rozszerzania działania państwa. Zachodzi to mianowicie, gdzie wytwarza się monopoliczna organizacya.
 Obok tych materyalnych stosunków pchała i ewolucya idei społecznych częstokroć do rozszerzania celów i działania państwa. Poparcie dobrobytu i oświaty społeczeństwa uznawała już absolutna monarchia za podstawowe cele państwowe, a odnośna działalność publiczna wzrasta w miarę wzrostu ludności i wymogów. Gospodarcze zagadnienia nie są już rozpatrywane jedynie z punktu widzenia fiskalnego, jako podstawa wyższych dochodów skarbowych — chociaż i ten przestarzały duch jeszcze odzywa się tu i owdzie — ale są uznane sa konieczną państwową sferę działania. Stopień i sposób działa-