często w kierunku prowadzącym do utraty ziemi przez dawnego właściciela. Ważnem dla nas zadaniem jest zapobieżenie temu, aby utrata ziemi przez jednostkę nie stawała się stratą narodową skutkiem przejścia ziemi w obce ręce. Nie przeczę, że ma tu swe znaczenie opinia publiczna, piętnująca lekkomyślnych sprzedawczyków, wykluczającą ich ze stosunków towarzyskich, ale poza tem koniecznem jest obmyśleniem środków, aby do takich faktów kurczenia Ojczyzny nie dopuścić. Prewencyi nam potrzeba, nietylko represyi, ratowania ziemi nawet bez względu na wartość moralną pozbywających ją jednostek.
Obawa ta o utratę ziemi niestety jest uzasadnioną nietylko w naszych kresowych okolicach; odnosi się do wszystkich trzech zaborów. Stąd też nie można wskazać ogólnego, szablonowego środka ratunku. Każda ziemia z osobna winna pamiętać o tem niebezpieczeństwie i zagadnieniu, każda winna obmyśleć i stworzyć konkretnie odpowiednie środki ratunku. A tylko należy pamiętać, że i wydzierżawianie obcym żywiołom jest również wynaradawianiem ziemi, przerywaniem spoistości naszej pracy, obrony, organizacyi.
Prewencya każe nam myśleć o zapobieżeniu wypadkom narodowo ryzykownego zawsze przechodzenia ziemi z ręki do ręki. My nie możemy pocieszać się aksyomatem, że swobodny obrót odda ziemię w najzdolniejsze ręce. Stąd zadaniem jest taka poprawa produkcyi, aby ułatwić utrzymanie się przy ziemi. Zadanie to stawiają i liczne inne względy, przedewszystkiem wzgląd zamożności i dorobku narodowego. A dla spełnienia tego zadania potrzebnem ulepszenie warsztatu, melioracye ról, łąk, pastwisk, potrzeba podniesienia produkcyi roślinnej[1], hodowli, mleczarstwa, przemysłu rolniczego, wreszcie odpowiednia organizacya stosunków robotniczych wiejskich, oraz orga-
- ↑ Por. St. Jentys: Niewyzyskane skarby, Kraków 1909.
