Strona:Józef Milewski - Zagadnienie narodowej polityki.pdf/284

stanu usuwa rozgoryczenie, a roznieca pracowitość, zapobiegliwość. Nasze własne stosunki agrarne są potwierdzeniem tej myśli; możność nabycia ziemi oddziałała pod wielu względami korzystnie na stan włościan.
 Dobre uwarstwowienie społeczne ułatwia dalej postęp kultury ogólnej, przyspiesza techniczny i ekonomiczny postęp, krzewi obywatelską i narodową świadomość. To znów najjaśniej występuje w rolnictwie. Postęp rolniczy najłatwiej przechodzi do włościan, gdzie obok nich są średnie dobrze prowadzone gospodarstwa; sąsiedztwo tylko wielkich dóbr, wyposażonych w olbrzymi kapitał maszynowy, nie będzie nigdy wzorem. A wpływ ten dodatni ogniw pośrednich nie ogranicza się do techniki, sięga do wszystkich dziedzin. Nauka ekonomii, analizując doniosłość i skutki podziału pracy, stwierdza, że jego niezbędnem następstwem i uzupełnieniem jest kooperacya, przez co podział pracy stał się pierwszorzędnem czynnikiem uspołecznienia, wytwarza liczne, coraz wzrastające w znaczeniu węzły, wytwarzając stopniowo coraz wyższą kohezyę i realną solidarność społeczną; z agregatu wytwarza organizm, z wzajemną zależnością całości i części. Podobnie i nauka polityki uznać musi, że dobry ustrój zawodów i warstw społecznych wytwarza szereg dodatnich skutków, węzłów materyalnych i moralnych, podnosi spoistość i siłę społeczeństwa. Zdrowy ustrój społeczny jest przeto sam w sobie ważnym celem, gdyż odpowiada potrzebom rozwoju ludzi i społeczeństwa, a dalej jest to środek spotęgowania narodowej siły. Dźwigają ją spokój i solidarność społeczna, podkopują i niszczą społeczne zatargi, ostre socyalne antagonizmy.
 Zrozumienie tej prawdy zaznaczyło się nieraz w dziejach naszych czynów i naszej umysłowości. Oba te względy: ludzko-społeczny i narodowy, zaważyły na reformach naszych w XVIII wieku. Chciano podnieść miasta, podnieść włościan, a czyniono to z myślą o nich samych, jak