Strona:Józef Milewski - Zagadnienie narodowej polityki.pdf/292

posiewu dobrego ziarna, niedbałość w plewieniu chwastów, prowadzi do zachwaszczenia roli. Tak też dzieje się z duszą, z umysłem człowieka. Ciemnota nie czyni nikogo odpornym przeciw truciźnie doktryn i haseł fałszywych, jedynie oświata rzetelna zdoła go uodpornić przeciw ujemnym wpływom; ciemnota jest słabością, czyni masę niezdolną do oparcia się zewnętrznemu naciskowi, jedynie ciemnota umożliwiała używanie ludu przeciw narodowym interesom i ideałom. A były takie fakta — za smutne, by je przypominać. Dodatniego niema i nie było w ciemnocie nigdy nic, dodatnią jest tylko oświata. Jeżeli dawniej nie było rozstroju, a dziś jest, to nie oświata, tylko uświadamiający wpływ stosunków oraz podburzająca agitacya go stworzyły. Ciemnota ułatwia pracę złej agitacyi, bo wierzy we wszystkie obiecanki, podszepty i pokusy. Agitacyi tej nie wstrzymają już żadne zakazy, opór skuteczny stawić zdoła tylko oświata.
 Naturalnie, że oświatą nie jest każdy świstek zadrukowany, każda wiadomostka — »darauf kommt es ja gar nicht an, mówi słusznie Treitschke w swej Politik, ob jemand weiss oder nicht weiss, wie Berlinerblau gemacht wird« — oświatą jest tylko to, co podnosi intelektualną i moralną wartość człowieka. Taką oświatę krzewić jest obowiązkiem i interesem społeczeństwa.
 Elementarna przynajmniej oświata szerokich kół jest przedewszystkiem potrzebną, aby w nich obudzić poczucie godności ludzkiej, bo to jedyna trwała podstawa poczucia obowiązków; dalsze jej znaczenie jest zachowawcze i twórcze; oświata pouczy ich, jak żyć, jak pracować należy, zapewnić zdoła ich byt i rozwój fizyczny i gospodarczy. Postęp produkcyi nie da się osiągnąć bez inteligentnego robotnika, a wrodzone zasoby umysłowe rozwijać trzeba przez naukę; lepszy zarobek trwale uzyskać zdoła tylko inteligentna praca, postępową umowę roboczą zrozumieć, zrozumieć współzależność płacy od wartości