Strona:Józef Milewski - Zagadnienie narodowej polityki.pdf/363

haseł ponętnych, obliczonych na kaptowanie szerokich mas, wreszcie przez zostawianie coraz większej ilości spraw spornych a doniosłych jako kwestyj otwartych, nierozstrzygniętych, aby sposobem rozstrzygnięcia przedwcześnie nie zrazić. I tak stopniowo ginie program, ginie idea przewodnia, zostaje tylko chęć posiadania większości celem ujęcia władzy, nikną rzeczowe, pozostają osobiste tylko aspiracye. A to jest obniżeniem politycznego życia; zamiast dobra ogólnego, staje się dobro partyi, wreszcie dobro osobiste członków partyj gwiazdą przewodnią działania.
 Ewolucyę powyższą najsnadniej wykonywują ludzie, którzy do polityki wnieśli jak najmniej zasad, a jak najwięcej sprytu, łapczywości pospolitej poprostu. Spryt ich poucza ich przez analizę własnej psychologii, że łatwiej ludzi trwale utrzymać razem przez wspólność materyalnych interesów, niż przez wspólność zasad; zasady krępują w działaniu, prowokują zasadniczą krytykę każdego czynu, ergo jak najmniej zasad, jak najwięcej interesów wspólnych staje się dewizą, a tę wspólność interesów pojmuje się ściśle materyalistycznie. Wyłania się przeto walka o stanowiska, o dochody, o koncesye, polityka przemienia się w sztukę materyalnej eksploatacyi społeczeństwa.
 Wykrzywienie to pierwotnego typu i charakteru stronnictw politycznych wynikło w znacznej mierze i skutkiem współczesnej ewolucyi stosunków. Rozszerzenie czynnego i biernego prawa wyborczego wciągnęło w życie polityczne warstwy niewyrobione, które rozumieją tylko swe najbliższe interesa, a nie doszły jeszcze do zrozumienia zasad i programów politycznych; mają uznanie tylko dla bezpośredniej namacalnej korzyści, nie doceniają często korzyści ogólnej i przyszłej poprawy stosunków. Rozpoczyna się przeto wciąganie coraz więcej materyalnych momentów w programy i działanie partyj, rozpoczyna się licytacya obiecanek kosztem sprawy publicznej pomiędzy