Strona:Józef Milewski - Zagadnienie narodowej polityki.pdf/402

stwa w Anglii XIX wieku, a wynikiem tego studyum jest stwierdzenie wielkiego wpływu opinii na ustawodawstwo. A skoro tak jest, skoro opinia ma zwycięski wpływ na najważniejszą działalność państwa, zdoła narzucić normy zbiorowego życia, to i nam liczyć się trzeba z tą siłą, użyć jej w narodowo korzystnym kierunku. Na to potrzeba, aby ona była przejętą poczuciem narodowych obowiązków i interesów, aby umiała cenić ludzi i dzieła podług tej służby, aby miała zapał i odwagę w uznaniu pracy i zasługi zarówno, jak w potępieniu i w pogardzie opieszałych, szkodliwych. Są grzechy zaniedbania, opuszczenia, które nie zasługują na przebaczenie, które trzeba zganić i potępić. Jako dziejową zasługę Długosza podnosi Szujski, że nie żałował sobie, aby prawdę powiedzieć tym, których kochał. Nasza opinia powinna mieć taką miłość sprawy, jak Długosz, powinna mieć siłę i czujność egzekutywy narodowej. Ale dlatego nie wolno mącić jej sądu partyjnymi względami, niechęciami osobistemi. Zadaniem to elity społecznej, nauki, prasy, naszych organizacyi narodowych, aby wyrabiać i rozkrzewiać uczciwą, czujną na potrzeby narodu a stanowczą w sądzie opinię publiczną.
 Opinia taka wytworzyć się tylko zdoła na podkładzie powszechnej kultury sumienia, rozpowszechnienia odwagi cywilnej. Pamięć Rejtana poucza nas dosadnie o znaczeniu odwagi cywilnej. Wielu czuło, jak on, czemuż tylko on jeden miał odwagę wyznania! A i odwagę na codzień trzeba mieć, nie tylko w odświętnej chwili. Odwagę trzeba mieć, aby wszystkie swe czyny i słowa stosować do nakazów sumienia. I to nas znów prowadzi do jednostki, owego siedliska sumienia, ostatecznie działającej społecznej siły. A każda jednostka swem życiem, czynem, przykładem, wpływa na dolę narodu. Położenie jednostek, ich poziom wykształcenia, środków, swoboda pracy, czasu, sił, są różne, stąd nie można od wszystkich równego stopnia