Strona:Józef Piotrowski - Katedra ormiańska we Lwowie w świetle restauracyj i ostatnich odkryć.djvu/045

Zarówno wymienione trzy epitafja kamienne, jakoteż figury rokokowe w owej grocie wymagają gruntownego i należytego odnowienia, wzgl. zabezpieczenia przed widocznem niszczeniem. Ołtarze z XVII wieku, jak wyżej nadmieniłem, usunięto z katedry i rozdarowano bliższym i dalszym kościołom i cerkwiom, podczas przemiany całego wnętrza katedry na barok w latach 1723 i 1755.
 W Tut. Ruskiem Muzeum Narod. znajdują się dwuskrzydłowe, drewniane, stylowe, rzeźbione drzwiczki z w. XVII, ok. 1•20 m wysokie z namalowanemi postaciami ewangelistów Mateusza i Marka i odpowiedniemi napisami ormiańskiemi. Drzwiczki te dostały się do Muzeum z tut. cerkwi św. Piatnyci („Paraskewji“), zaś według tamt. tradycji mają one pochodzić z katedry ormiańskiej; może raczej ze zniesionego sąsiedniego kościoła orm., który stał przy ulicy Żółkiewskiej w okolicy rampy kolejowej, na miejscu obecnej łaźni (?). Drzwi te mają u dołu okrągłe otwory wycięte w rzeźbionych podstawach karjatyd, prawdopodobnie do wkładania drążków, coby wskazywało, że są one częścią składową niewielkiego, przenośnego ołtarza orm.
 Niezwykle cenny, zabytkowy ołtarz drewniany z początku w. XVII, podobny w strukturze, dość grubej technice wykonania i w stylu do fasady i ołtarza kaplicy Boimów, oraz do wspomnianych epitafjów Augustynowiczów, znajdujący się w kościele drewnianym w Łanowicach pod Samborem, pochodzi przypuszczalnie z lwowskiej katedry ormiańskiej (rysunek i krótki opis w „Sprawozdaniach“, t. V, str. XI, tabl. IV). Pobieżny ten opis ołtarza jest o tyle błędny, że rzeźba główna nie przedstawia Koronacji M. B., lecz św. Rodzinę z adoratorem. Charakterystyczna polichromja, oraz wiele cech oryginalnych wskazują, że jest to najprawdopodobniej dawny ołtarz ormiański.
 Z powyższego, pobieżnego zestawienia dat i szczegółów wynika, że katedra ormiańska we Lwowie z całem jej niezwykle malowniczem otoczeniem, architektura wnętrza i odkrytemi rzeźbami, oraz malowidłami ściennemi, dawnemi obrazami, ewangeliarzami, ornatami, tacami i t. p. jest zabytkiem pierwszorzędnej wartości dziejowej i kulturalnej nie tylko dla samego Lwowa, lecz w znaczeniu ogólno-naukowem, powszechnem. Jest to bowiem jedyny w Europie przykład starej chrześcijańskiej kultury ormiańskiej, oraz oryginalnej sztuki orm.-romańskiej i orm.-gotyckiej o typice wyrobionej, swoistej, która na gruncie lwowskim zanika z końcem w. XVI, przyjmując formy zachodnie, renesansowe i następnie barokowe, lecz jeszcze na początku wieku XVIII z pewną domieszka (płyty nagrobne, ornaty) dawnych motywów ormiańskich.
 Nie należy wątpić, że rekonstrukcja katedry będzie wykończona z całym pietyzmem, w sposób, artystyczny, oryginalny i swojski, jak zupełnie nowoczesna i nawskróś swojska jest monumentalna kompozycja