Nareszcie w niektórych razach i wypadanie włosów u osób zostających w niezgodzie z grzebieniem zależy od grzybów mieszczących się na skórze i niszczących włosy.
Gdybyśmy zaś przekroczyli granice tworów, które są wybitnemi grzybami, gdybyśby zeszli do tak zwanych bakteryj, nizkich organizmów, niezmiernie prostego złożenia, tobyśmy wśród nich znaleźli całe mnóstwo wilkołaków. Cały nowszy kierunek medycyny szuka bowiem dziś źródła wszystkich zaraźliwych chorób właśnie w tych bakteryach, które, rozwijając się w krwi ludzkiej i rozkładając się w różnym stopniu, powodują zapalne objawy chorób. Temat to tak obszerny, że wymagałby parogodzinego wykładu, powiem więc tylko, że w niektórych chorobach, jak w karbunkule lub powrotnym durze, źródłem ich są niewątpliwie bakteryowe wilkołaki.
Właściwie już skończyłem. Przedmiot, o ile się to dało w pewnych szczupłych ramach, starałem się wszechstronnie wyczerpać. Będziemy teraz wiedzieli, zkąd się wzięło pojęcie wilkołaka, czem była w średnich wiekach lykantropia, jaka jest przyczyna cholery much, czem są tak zwane „muchy rostujące“ — czyż to na godzinę nie dosyć? Znając publiczność, do której przemawiam, czuję, że to nie dość. Wiem, że szukacie raczej treści niż błyskotliwych frazesów, harmonii słów, melodyi zdań, jednem słowem całego powierzchownego szyku. Nie dość też wam dać objaśnienie całości budynku: chcąc się należycie wywiązać z zadania, trzeba wam jeszcze wytłómaczyć, na jakich prawach został wzniesiony, zkąd się wziął styl jego i jakie ma przeznaczenie. Z każdej rzeczy, choćby na pozór najbłachszej, da się taka głębsza treść wydobyć. Trzeba tylko chcieć i umieć. Sprobujemy.
Pierwsze pytanie, jakie każdemu myślącemu słuchaczowi nasunąć się już musiało, będzie zapewne to: jakim sposobem Empuza powstać mogła?
Już proste zastanowienie się uczy nas, że pasorzyt i jego gospodarz nie mogli powstać jednocześnie. Nie mogli, bo w takim razie pierwsze muchy zostałyby od razu zabite przez pierwsze krew ich ssące Empuzy. Te ostatnie musiały więc później powstać. Kiedy powstały, tego nie wiemy, ale jakim sposobem, to nie jest dla nas tajemnicą, bo do dziś dnia istnieją jeszcze te pokrewne rody, z których się Empuzy, może już przed wiekami, oddzieliły. Wspólny praszczur szczepu, do któ-
