Strona:Józef Rostafiński - O wilkołakach szczególniej świata roślinnego.djvu/2

716

O WILKOŁAKACH.

kieś żywsze uczucie: z początku tak niepewne jak ten pierwszy ruch piłki rzuconej dziecięcia dłonią, a potem przyjmujące coraz wyraźniejsze kształty, i coraz bardziej się potęgujące, aż dojrzałe i wezbrane wybuchło całą siłą młodzieńczej krewkości. I jeżeli natrafiło na zimną obojętność, wtenczas odrzucone, sprowadziło przygnębienie. Przygnębienie tem silniejsze, im żywsze było uczucie.
 I we wszystkich trzech razach zupełnie to samo zjawisko. Siła poruszająca pewną rzecz, naraz powstrzymana w dotychczasowym kierunku jakąś zaporą, zwraca się wstecz i działa dalej, ale już po drodze wprost przeciwnej.
 Czy rzeczą jest piłka, łódka lub umysł ludzki, czy siła, ruch ręki lub ruch duszy — uczucie — skutek zawsze ten sam; piłka opadająca — podskakuje, łódka płynąca naprzód — cofa się, uczucie dodatne — wywołuje ujemne, lub odwrotnie. Prawo to, jedno z najogólniejszych, jakie istnieją w przyrodzie, rządzi także i w zakresie sił duchowych człowieka. A jeżeli tak jest, to musi występować i w społeczeństwach ludzkich. Widnieje też w nich szeroko, jak nam to każdy psycholog i historyk potwierdzi. Tylko, że proces ten rozłada się nieraz na dwa pokolenia np. w ten sposób, że synowie ludzi mających skrajne poglądy są skrajnemi, ale w przeciwnym kierunku; albo na szereg wielu pokoleń, jak w historyi pewnego narodu, gdzie po epokach najświetniejszego rozwoju następują czasy upadku. Odruch długo hamowanej siły nazywa się w historyi reakcyą a zupełny zwrot w przeciwnym kierunku restauracyą.
 Nie będę się dalej zapuszczał w rozbiór tych stosunków, bo właściwie są nam potrzebne tylko do wytłómaczenia jednego momentu takiego psychologicznego odruchu, jakim jest zemsta. W tym celu wracam raz jeszcze do łódki, żeby zaznaczyć, że przyroda brzegu, o który ona odbija, wpływa do wysokiego stopnia na siłę odruchu. Z jednej strony nieliczne szeregi macedończyków, pod wodzą Aleksandra, nie znajdujące nigdzie oporu; z drugiej krocie persów rozbijające się o bohaterski opór garstki nieśmiertelnych greków pod Termopylami. Za to siła łodzi, którą ona może być porwana jest bez wpływu na cały ten proces. Ręka z wiosłem, wiatr z żaglem, para ze śrubą, jeden i ten sam dają skutek. To też różne uczucia ludzkie, jak miłość, pycha, żądza sławy i bogactw i najbrudniejszy z brudnych egoizm mogą być obrażane, a cofając się wstecz wywołać jedno i to samo przeciwne uczucie — zazdrości. A jak szlachetne uczucie wznosić się może do ideału, tak nikczemne wyrodzić się może w potworność. Miłość może stać się poświęceniem, zazdrość zemstą. A od miłości do zemsty