Strona:J. Grabiec - Dzieje Polski Niepodległej.djvu/273

chęceni przez komisye mieszczanir dają fabryki. Ożywił się nieco h, kilka banków. W ciągu lat cztere Rzeczypospolitej z 22 milionów rl milionów. Mimo olbrzymich ceł na .. Prusy jej biegu, do Gdańska idzie zboza " vy ..le WięceJ, nlZ przed rozbiorem, ładunki sięgają często do 40 tysięcy łasztów rocznie. Zaczyna się także ruch na polu reformy stosunków włościańskich. Magnaci, jak ks. Jabłonowska, Zamoyski, Brzo- stowski-znoszą pańszczyznę, zastępując ją czynszem rocznym. Za ich przykładem szli: ks. Stanisław Poniatowski, Szczęsny Potocki, właściciel 3 milionów morgów. Zaprowadzają różne ulgi dla ludu i podnoszą oświatę i dobrobyt: Czartoryscy, Lu- bomirscy, Stanisław Kostka Potocki. W publicystyce odzywają się głosy, żądające doprowadzenia chłopa do posiadania ziemi. Były to jednak pojedyńcze fakty, ogół zaś szlachty tchnie po dawnemu nienawiścią ku mieszczanom i chłopom. Na Litwie (uchwałą sejmu z 1776 r. J) miastom odebrano samorząd i od- dano je pod zarząd starostów, którzy dopuszczali się nadużyć, zmuszając mieszczan do różnych ciężkich opłat a nawet do odrabiania pańszczyzny; zanzem pozbawiono nieszlachtę prawa otrzymywania stopni oficerskich. Najbardziej zaś ostro zazna- czył się konserwatyzm szlachecki w sprawie zatwierdzenia przez sejm nowego kodeksu praw, opracowanego przez kanclerza Ję.. drzeja Zamoyskiego. Między innemi projektował on pewne ulgi dla chłopa, dzieląc chłopów na wolnych i przywiązanych do ziemi: do drugiej kategoryi mieli należeć tylko ci, co na gospo.. darstwo otrzymywali inwentarz dworski. Prócz tego, przywracał on termin ścigania zbiegłych poddanych, oznaczony statutem Wiślickim; zobowiązał dwór do materyalnego odszkodowania rodziny zabitego przez dziedzica chłopa; nadawał synom chłop- skim prawo udawania się do miast na naukę lub do rzemiosła, o ile dwóch braci z rodziny pozostanie na roli; zobowiązywał dziedziców do zakładania szkółek i t. d. Mieszczaństwo otrzymywało prawo kupowa.. nia ziemi w promieniu trzymilowym od miast i miało odzyskać całkowity dawny samorząd. Wreszcie ko- deks zobowiązywał duchowieństwo do oddawania 1/4 spadków po zmarłych księżach na cele dobroczynne, ograniczał wiek Projekt kodeksu praw J. Zamoy- skiego. l) Tenże sejm jednak zaznaczył się zniesieniem tortur przy badaniu oraz kar za czary. Dzieje przedrozbiorowe J7.