- w oraz zaprowadzał kontrolę nad
lamoyskiego powstał Stackelberg, ...tża zagwarantowanym przez Ro _ powstało duchowieństwo, a wresz- -.:,. ., ....Iemnej, zamiłowanej w dawnych ¥/olno- ściach i przywilejach arystokratycznej szlachty. Gdy 'vięc projekt przedstawiono na sejmie, wszczęła się burza. Projekt z wściekłością porąbano szablami, od- rzucono i uchwalono raz na zawsze zakaz przedstawiania go do zatwierdzenia (1780 r.). Niedługo potem zakończyła swe prace organizacyjne i roz- winęła się znakomicie Komisya Edukacyjna, objąwszy kieru nek zwierzchniczy nad całem wychowaniem publicznem w Rze- czypospolitej. Przejęła ona pod zarząd Svój 85 szkół Pa,:e E K d o- z czego ledwie 20 akademickich, reszta zaś zakonne mlsYI u- 40 . . k . . S . h b b 1 k . kacyjnej. z . JeZUIC l;ml. . oro z I.C trze a y.1.0 zam Tnąc, w Innych znow mIejSCOWOScIach otworzyc nowe, a we wszystkich, wraz z obu akaderniami, Krakowską i Wileńską, wprowadzić rdzenne reformy. Przystąpiwszy raźno do pracy, Komisya stworzyła zupełnie nowe szkolnictwo i tchnęła w nie innego ducha, niż dawniej. Zasadą Komisyi było stworzyć szkoł samodzielną, obdarzoną szerokim samorządenl, za cel jedyny mającą szerzenie oświaty i wyrabianie uczuć obywatel- skich. Nauczyciele mieli być odrębnym "stanem akademickim", jak ich nazywają wykończone i wydane Ustawy Komisyi (1783 r,); zrzeszeniem, mającem za cel walkę z ciemnotą. Naukę szkolną mieli wykładać według najnowszych wymagań pedagogiki i po polsku. Sporo miejsca poświęcono naukom przyrodniczym i hi- storyi. Obok nauki religii, której wykłady odbywały się jednak poza szkołą - w kościołach, uczono "Katechizmu Rządowego" t. j. obowiązków i praw obywatela. W pracach swych Komisya Edukacyjna nawet przekro- czyła wytknięte jej granice. Powołano ją do stworzenia szkol- nictwa dla szlachty; ona zaś zajęła się odrazu również oświatą szerokich mas ludowych. Mimo też oporu większości dziedzi- ców i sporej części kleru, zaczęto z jej ramienia zakładać licz ne szkółki parafialne dla dzieci chłopskich z programem bar- dzo praktycznie i umiejętnie ułożonym. Powołane przez Komi- syę dla stworzenia dobrych podręczników szkolnych, "T owa- rzystwo do ksiąg elementarnych CI wydało pierwszy polski ele- mentarz, opracowany dla ludu zbiorowemi siłami pod kierun- kiem światłego ks. Grzegorze Piramowicza (1785 r.). kodeksu Zamoy- skiego.
