Strona:J. Grabiec - Powstanie Styczniowe 1863—1864.djvu/11

torgi, czy na szubienicę setki młodzieży polskiej i ludzi dojrzałych ze wszystkich warstw społeczeństwa polskiego.
 Obok sprawy niepodległości narodowej, drugą kwestją ówczesnej naszej polityki narodowej była sprawa włościańska. Rozbiory Rzeczpospolitej zastały naród w okresie doniosłych reform społecznych i politycznych. Reformy te w ciągu jednego pokolenia odrodziłyby Polskę i doprowadziły do olbrzymiej potęgi państwo nasze, ginące wskutek trwającego 200 lat przeszło zupełnego zastoju. Między zaś reformami tego czasu wybitne miejsce zajmowała sprawa zniesienia poddaństwa i nadania ziemi masom ludności wiejskiej, tworzącej 80% mieszkańców Rzeczpospolitej.
 Ustawa Majowa zapewniła chłopu opiekę praw krajowych, Manifest Połaniecki Kościuszki zniósł poddaństwo i redukował pańszczyznę, zaprowadzając jednocześnie opiekę państwową nad pracą chłopską... Po upadku jednak Rzeczpospolitej, zaborcze rządy regulowanie kwestji włościańskiej wzięły na siebie, wykorzystując ją przeciwko szlachcie, będącej wówczas najpoważniejszą siłą narodową Polski.
 Konstytucja Księstwa Warszawskiego, a następnie i Królestwa Polskiego znosiły ostatecznie poddaństwo, nie rozstrzygając jednak sprawy wyżywienia kilkumiljonowej masy chłopskiej. Ziemia bowiem, zajmowana przez chłopów za odrabianą przez nich pańszczyznę, lub opłatę czynszu, pozostała własnością szlachty. Rząd Królestwa Polskiego, zarówno przed wojną 1831 r., jak i podczas tej wojny, broniąc interesów szlacheckich, zaniedbał w zupełności kwestję rolną, osłabiając siły społeczne narodu. Po wojnie też położenie włościan stało się nie do zniesienia. Skupiona na małych działkach, ludność chłopska, przeciążona pańszczyzną, ciemna, nienawidząca szlachty, a przymierająca co rok na przednówku głodem, była straszną raną w organizmie społecznym narodu. Stosunki te, okropne w Królestwie Polskim, gorsze jeszcze były bez porównania na Litwie i Rusi, gdzie jeszcze na wsi wszechwładnie panowało poddaństwo, doprowadzone przez rządy zaborcze do stanu zupełnego niewolnictwa chłopów.
 Sprawa też nadania ziemi masie chłopskiej była, obok niepodległości i walki o nią, przedmiotem programów wszystkich mężów, stronnictw i grup politycznych polskich po nieszczęśliwej wojnie 1831 roku. Sprawa ta stała się jeszcze ja-