Strona:J. Grabiec - Powstanie Styczniowe 1863—1864.djvu/217

nie podjętą w chwili gdy Margrabia swemi reformami szczęście Ojczyźnie przynosił.
 Nic nad to fałszywszego. „Sześćdziesiąty trzeci“ nie był i nie mógł być wojną, boć wojnę prowadzić może naród, mający wolę swą, zakutą w rząd własny, a siłę narodową — w armję zorganizowaną. Tego Polska ówczesna nie miała. Co więcej, trzeba pamiętać, że skomplikowana struktura społeczna Narodu, stłoczonego przemocą w obcą i wrogą sobie organizację państwową, nie pozwoliła nawet na powstanie powszechne, w rodzaju powstań ludów bałkańskich, lub też rewolucji Stanów Zjednoczonych w XVIII w. Nie była i nie mogła być więc ani wojną, ani powstaniem ludowym walka zbrojna, w której, jak widzieliśmy, co najwyżej 20,000 żołnierza jednocześnie walczyło.
 Naród, pozbawiony własnej państwowości, jedynie na demonstrację zbrojną swych żądań lub swego protestu, zdobyć się jest w stanie. Demonstracją też zbrojną i niczem więcej dla historyka jest Powstanie Styczniowe.
 Krwawym protestem-samobójstwem spisku Czerwieńców, którzy jednak, sami rzucając się w przepaść, zdołali jeszcze rozsadzić krępujące Naród okowy społeczne i dać chłopu polskiemu ziemię polską — był wybuch styczniowy. Zbrojną demonstracją Narodu, żądającego niepodległości, a pozbawionego środków dla prowadzenia walki o nią — było podtrzymanie ruchu zbrojnego przez żywioły zachowawcze. Demonstracja ta, jak każda inna, musiała być i była ściśle związana z odbywającą się współcześnie kampańją dyplomatyczną, na tle wiszącej w powietrzu olbrzymiej walki Wschodu z Zachodem. Nieszczęściem jej było, że wybuchnęła ona o dwa lata przedwcześnie, że zaczęła się, zanim Napoleon III wyleczony został ze swych marzeń o przyjaźni rosyjskiej, nim Anglja została zaszachowana przez Prusy w Dańji, Austrja zaś — w Niemczech.
 Fatalnością zaś było, że współcześnie z nią szła gienialna gra dyplomatyczna, w której Bismark z chaosu europejskiego — rzucając na pół wieku Polskę Rosji, budował Niemcy Zjednoczone. Demonstracja była nieudana — przegraliśmy — lecz od chwili zwycięstwa dyplomatycznego Rosji — od połowy lipca Powstanie Styczniowe stało się demonstracją protestu przeciw wyraźnym już niszczycielskim zamiarom Rosji. W tym charak-