Polska w czasie tysiącoletniego swojego bytu była przeważnie państwem katolickiém i winna katolicyzmowi głównie cywilizację swoję. Katolicka nauka kościoła powszechnego, u nas miała na sobie niezaprzeczenie charakter odrębny polski, w formach w jakich się objawiała, w pojęciu i przyjęciu tego właśnie co w katolicyzmie boskiem jest i świętem.
Nie grzeszył katolicyzm nasz fanatyzmem, a żył w zgodzie i tolerował obok siebie wszystkie inne religije i wyznania, począwszy od mahometanizmu tatarów, aż do mozaizmu izraëlitów, do anabaptystów, antitrinitarjuszów i arjan. Tu wyrosła nauka braci polskich z któréj powstała braci morawskich i czeskich. — Szukał polski duch w religij najszczytniejszych prawd religijnych i społecznych — katolicyzm ten przetrwał polski upadek i przyszło mu bronić się syzmie co go chciała zniszczyć jako znamię cywilizacij zachodu, protestantyzmowi, który go prześladował jako znamię polszczyzny, na-
