a tenże marmur potoczy się żwawo. Cóżbyśmy powiedzieli o kimś, jeśliby, patrząc na marmur w stanie spoczynku, dowodził, że ruch dla niego na zawsze jest niemożliwym?
Kto nie dostrzega różnicy pomiędzy koniem rasowym a szkapką szetlandzką (Shetland pony), pomiędzy kurą bentamską a szangajską, pomiędzy chartem a pudlem; kto wciąż zaprzecza, że gatunki można poddawać przeobrażeniom; kto w długim szeregu form wygasłych, których istnienie dawniejsze musi sam uznać, upatruje dowód nieustannej twórczej interwencyi: ten zapomina, że działania przyrodnicze zachowują pewne stopniowanie, że zjawiska następują jedne po drugich stosownie do konieczności wypadku, i że tym sposobem tworzą one łańcuch, którego każde ogniwo czepia się poprzedniego i podtrzymuje następne. Tak więc w pływy fizykalne, następując jedne po drugich w stosunku przyczyny do skutku, razem wzięte stają do całego świata organicznego w stosunku przyczyny, ten świat znowu będzie skutkiem (wynikiem), porządek zaś następstwa, istniejący w pierwszych, uwiecznia się i wciela w ostatnim. Tak w owych odległych czasach, o których wspomnieliśmy wyżej, światło słoneczne, działając na liście roślin, nadwerężało skład chemiczny atmosfery, podbudzało w niej przyrost energiczniejszego pierwiastku, zmniejszało parcie jej mechaniczne i zmieniało ilość parowania na morzach; jestto szereg zjawisk, które następują jedne po drugich tak nieodzownie, że porządek ich z góry przewidzieć możemy, a które zarazem wywierają wrażenie na gospodarstwo roślinne i zwierzęce. Tym sposobem w pływ y przyrodnicze zmieniając się w porządku prawidłowym, kierowały zjawiskami botanicznemi i zmuszały je do przemian odpowiednich. Prawidłowe następstwo drugich jest naśladowaniem prawidłowego następstwa pierwszych. Toż samo stosuje się i do królestwa zwierzęcego: znana zmiana warunków materyjalnych odbija się w następstwach organicznych, w sile ruchu, w energii życia, we władzach umysłowych.
Skoro więc spostrzegamy te prawidłowe następstwa, nie powinniśmy już, jak niegdyś, odnosić je do bezpośredniéj interwencyi, pochodzącéj z mądrych przewidzeń samowolnego działacza; lecz naprzód zdać sobie sprawę, o ile one zależą od warunków przyrodniczych i materyjalnych, występujących w pewnym i niezmiennym porządku, przez co wprowadza się do umysłu ważna zasada, iż następstwo prawidłowe zjawisk nieorganicznych koniecznie zaszczepia odpowiedni i prawidłowy postęp w życiu organicznem.
