droga ta posiada temperaturę wcale dogodna do ruchów wojennych. W ogólności rozciąga się ona wzdłuż linii rocznéj izotermicznéj 50°, stanowiącéj granicę północną, po za którą winograd przestaje już rosnąć, i odcinającéj strefę, której dzik nie przekracza.
Przy takiéj budowie Europa nie tylko jest dostępną od strony Azyi — a to stanowi wcale poważny warunek w jéj dawnej historyi — lecz jeszcze posiada szczególnie łatwe kommunikacyje wewnętrzne pomiędzy jedną częścią a drugą. Co większa, jéj linija brzegowa jest tak łamana, ma tyle wrzynających się odnóg i zatok, że stosunkowo do powierzchni brzeg jéj jest dłuższy od brzegów każdego innego lądu. Pod tym względem przedstawia ona rażące przeciwieństwo z Afryką. Europa posiada milę brzegu na każde 156 mil powierzchni. Afryka zaś ma zaledwo jednę mile na 623. To rozległe zetknięcie z morzem, oczywiście, przyczynia się wielce do udostępnienia jéj tak wewnątrz jakoteż i zewnątrz.
Średnia roczna temperatura krajów Europejskich na południowym stoku osi gór dochodzi od 60° do 70° F., lecz na północ od tejże osi ciepło zmniejsza się stopniowo, aż nareszcie na krańcu ostatecznym, na brzegach Nowéj Zemli, ziemia jest zawsze zamarznięta. Jak w innych częściach kuli ziemskiéj, tak i tutaj klimat nie odpowiada szerokości geograficznéj, lecz zmienia się skutkiem rozmaitych przyczyn pomiędzy któremi dadzą się zaznaczyć: wielki prąd Atlantycki — Golfstrom (Gulf Stream) — przychodzący z Ameryki, i pustynia Sahary. Ostatnia udziela Europie południowéj nadmiernego gorąca, pierwszy łagodzi temperaturę Irlandyi, Anglii i całéj części zachodniej. Zarazem podnoszą one linije roczne zotermiczne do wyższych równoleżników. Jeżeli Europa nie mieści w sobie pustyń, to też nie posiada ona i nieprzebytych lasów, jakie widzimy w krajach zwrotnikowych. Wilgoci ubywa, gdy się posuwamy od zachodnich brzegów Portugalii, Francyi, Irlandyi ku wschodowi, a gdy się udamy do Azyi, zniknie zupełnie w pustyni Gobi. Nie masz tu obszernych jednostajnych płaszczyzn geograficznych jak w Azyi, i dla tego nie ma też rozległéj jednostajności w rasach ludzkich.
Lecz nie tylko podnosi się temperatura lądu europejskiego działaniem golfstremu i wiatru południowo-zachodniego; od nich zależy też jego bogactwo roślinne, ponieważ bogactwo to pomiędzy innemi rzeczami stosuje się do ilości deszczów. Obfitość ich daje Ameryce Południowéj te zdumiewające lasy; brak ich wytwarza drzewa Australii bez cienia, ze spiczastemi, skurczonemi liśćmi. Przez zmniejszenie wilgoci zielone ogrody Francyi
